Αρμενίζοντας με τον Ιωάννη Φωκά

Στα 1592 ο τολμηρός θαλασσοπόρος Ιωάννης Φωκάς αναζήτησε για λογαριασμό του Ισπανικού Στέμματος πρόσβαση από τις νότιες θάλασσες στην Ευρώπη μέσω ενός βορειοδυτικού περάσματος, όπως το οραματίστηκε πρώτος ο Σερ Φράνσις Ντρέικ και προσδοκούσαν οι σύγχρονοί του.

Η ρότα του τον οδήγησε στις ακτές της Βόρειας Αμερικής όπου ανακάλυψε το στενό εκείνο που είναι γνωστό σήμερα ως «Στενό του Ιωάννη Φωκά». Γεννημένος στην Κεφαλονιά, ο καπετάν-Φωκάς έζησε μια ζωή στη θάλασσα κι έγινε γνωστός για τα παράτολμα ταξίδια του στον Ειρηνικό ωκεανό. Ας ξεκινήσουμε όμως την ιστορία του από την αρχή…

Μετά την Aλωση του 1453, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Πόλης αναζήτησε καταφύγιο σε περιοχές μακριά από την οθωμανική λαίλαπα. Μια από τις οικογένειες που κατέφυγαν σε περιοχές της σημερινής Ελλάδας είναι και οι πρόγονοι του Ιωάννη Φωκά. Γεννημένος το 1536 στο χωριό Βαλεριάνος του Ελειού στην Κεφαλονιά, ήταν γνωστός και ως Απόστολος Βαλεριάνος ή Φωκάς Βαλεριανάτος, προφανώς για να τον ξεχωρίζουν από άλλα μέλη της οικογένειας που ζούσαν στο Αργοστόλι. Εκείνη την περίοδο, η επέκταση της κυριαρχίας της Ισπανίας στις ακτές της Ιταλίας και οι εμπορικές σχέσεις με τα Ιόνια νησιά, έδωσαν την ευκαιρία σε πολλούς ντόπιους ναυτικούς να απασχοληθούν σε ισπανικά πλοία ως πληρώματα και αξιωματικοί. Ο Ιωάννης Φωκάς όμως δεν αρκέστηκε σε αυτό και ταξίδεψε στην Ισπανία από όπου αναχωρούσαν πλοία για τις υπερπόντιες κτήσεις. Οι αξιοθαύμαστες επιδόσεις του στη ναυσιπλοΐα προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του βασιλιά της Ισπανίας ο οποίος τον διόρισε πλοηγό στο στόλο των Δυτικών Ινδιών για πάνω από σαράντα χρόνια. Στα τέλη του 16ου αιώνα είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη λόγω των τολμηρών ταξιδιών του στον Ειρηνικό ωκεανό.

Στα 1592, ο αντιβασιλέας της Νέας Ισπανίας (το σημερινό Μεξικό), Luis de Velaseo, του ανέθεσε την ανακάλυψη των στενών του Έινιαν (Straits of Anian) από όπου υπήρχε ο φόβος ότι οι Aγγλοι θα περνούσαν στον Ειρηνικό ωκεανό. Του ζητήθηκε επίσης η ανακάλυψη ενός βορειοδυτικού περάσματος που επέτρεπε την πρόσβαση από τις νότιες θάλασσες στην Ευρώπη μέσω του Βόρειου Ατλαντικού, όπως το είχε οραματιστεί ο σερ Φράνσις Ντρέικ. Τα πληρώματα των δύο πλοίων της αποστολής αρμένισαν κατά μήκος της Δυτικής ακτής της Βόρειας Αμερικής (Μεξικό, Καλιφόρνια), μέχρι γεωγραφικό πλάτος 47 μοιρών και εισήλθαν στα στενά που χωρίζουν το νησί του Βανκούβερ στον Καναδά από την Αμερικανική Ήπειρο.

Στις ακτές οι ναύτες παρατήρησαν γη πλούσια σε καρπούς και μεταλεύματα και ιθαγενείς ενδεδυμένους με δέρματα ζώων. Συνέχισαν μέχρι την έξοδό τους από τα στενά στον Ειρηνικό και κατόπιν κατέπλευσαν νότια. Κατά την επιστροφή του στο Ακαπούλκο ο θαλασσοπόρος Φωκάς έγινε δεκτός με τιμές αλλά η ανταμοιβή που του είχε υποσχεθεί ο αντιβασιλέας δεν του καταβλήθηκε ποτέ. Μετά από υπομονή δύο ετών ταξίδεψε στην Ισπανία για να την διεκδικήσει, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αποφάσισε έτσι να επιστρέψει στην πατρίδα του για να αποσυρθεί.

Περνώντας από τη Βενετία το 1596, συναντήθηκε με τον Aγγλο αξιωματούχο John Douglass, στον οποίο αφηγήθηκε την ιστορία και αυτός απευθύνθηκε στον πρόξενο στο Aleppo της Ιταλίας, Michael Locke, που του πρότεινε να αναζητήσει το Βορειοδυτικό πέρασμα προς τον Ειρηνικό για λογαριασμό του Αγγλικού στέμματος. Πριν δεχθεί, ο Φωκάς ζήτησε αποζημίωση για ένα φορτίο που του είχε αποσπάσει ένας άλλος Aγγλος, ο Candish, σε ένα από τα ταξίδια του στις Φιλιππίνες και την Κίνα το Νοέμβριο του 1587. Μέχρι το 1602 ο Locke δεν κατάφερε να εξασφαλίσει τα χρήματα από την Αγγλία παρόλο το ενδιαφέρον που έδειξαν εκεί για τον έμπειρο πλοηγό. Στο διάστημα αυτό ο Ιωάννης Φωκάς επέστρεψε στην ιδιαίτερή του πατρίδα όπου αναζήτησε την ηρεμία και τη ξεκούραση μέχρι περίπου τα 70 του χρόνια, μακριά από περιπέτειες και τρικυμίες. Ο Locke δημοσίευσε το ημερολόγιο του καπετάν Φωκά, “Relación del viaje de Juan de Fuca y descubrimiento del estrecho de Anian”, στα 1604 στο Λονδίνο. Το όνομά του δόθηκε στο σύμπλεγμα των στενών μεταξύ Βανκούβερ και Αμερικής από τη Ρωσική Αυτοκρατορική Ακαδημία Επιστημών στα 1725, γνωστό σήμερα παγκοσμίως ως «Juan de Fuca Strait».

Η πρόσμειξη ρομαντικών και απίστευτων στοιχείων στην προφορική διάδοση της αφήγησης της ανακάλυψης έχει πυροδοτήσει μια από τις μεγαλύτερες συζητήσεις σχετικά με τις θαλάσσιες εξερευνήσεις. Βασισμένοι στην παντελή έλειψη αναφοράς στα Ισπανικά αρχεία για μια τέτοια αποστολή, κάποιοι δεν δέχονται ότι ο Ιωάννης Φωκάς κατόρθωσε αυτό που του καταλογίζει ο Locke και επιμένουν ότι ήταν φανταστικό πρόσωπο. Ωστόσο έρευνα ενός Αμερικανού πρόξενου στα αρχεία των Ιονίων απέδειξε την ύπαρξή του. Ο ίδιος ο Cook δεν παραδέχθηκε την ύπαρξη του στενού, το οποίο αναγνώρισε μόλις το αντίκρισε, στα 1787, ο Charles Barkley. Αυτός στηρίχθηκε στην ακρίβεια της θέσης του στενού που αναφέρεται στο κείμενο του Locke, μεταξύ 47ου και 48ου παράλληλου. Έτσι μια παλαιότερη μαρτυρία του Juan Peréz το 1774, σχετικά με την ύπαρξη του στενού, έγινε αποδεκτή. Πλήθος άλλων λεπτομερειών στην περιγραφή της μορφολογίας της ακτής έχουν αποδειχθεί ακριβείς και το γεγονός ότι ο ίδιος ο Locke ήταν ένας αξιοσέβαστος Βρετανός πρόξενος δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης για το κατόρθωμα του Ιωάννη Φωκά.

Πολλοί θαρραλέοι ναυτικοί του παρελθόντος, είτε πλοηγοί επιφορτισμένοι με αποστολές από βασιλείς είτε ταπεινά πληρώματα, έχουν συμβάλλει στην εξερεύνηση του κόσμου μας. Πολλές από τις ιστορίες τους έχουν ρομαντικό τέλος μα ακόμη περισσότερες κατέληξαν σε ναυάγια με τα τραγικά νέα να συγκλονίζουν τις οικογένειες των ναυτικών. Ακόμα περισσότερες δεν έφθασαν ποτέ πίσω στις πατρίδες για να αφηγηθούν τα κατορθώματα ανθρώπων στους απέραντους ωκεανούς και τις εξωτικές νέες ηπείρους που ανακάλυπταν οι Ευρωπαίοι στα υπερπόντια ταξίδια τους. Η ιστορία των θαλάσσιων εξερευνήσεων είναι τόσο παλιά όσο η εξάπλωση του είδους μας στις εσχατιές του κόσμου, από τις εξερευνήσεις των ιθαγενών της Πολυνησίας με μονόξυλα ως τα ταξίδια του Έρικ του Ερυθρού με τους «φτερωτούς δράκους» των Νορμανδών…

Πηγές στοιχείων:
– Consulate of Greece in Vancouver http://www.vancouver.grconsulate.ca/english/pioneers/index.cfm?Directory=Pioneers&Page=4
– Library and Archives Canada
http://www.biographi.ca/EN/ShowBio.asp?BioId=34354
– ABCBookWorld
http://www.abcbookworld.com/?state=view_author&author_id=4162
– http://www.famousamericans.net/apostolosvalerianos/

Κείμενο: Τηλέμαχος Μπεριάτος 2-2006
Tilemachos Beriatos – tberiatos@yahoo.com
Αποκλειστικά από το www.kefalonitis.com