Αφιέρωμα στη σεισμικότητα της Κεφαλονιάς – μέρος 1ο

Ξεκινάμε σήμερα ένα μεγάλο αφιέρωμα που θα παρουσιαστεί σε συνέχειες για την σεισμικότητα της Κεφαλονιάς. Θα περιλαμβάνει ιστορικές καταγραφές και επιστημονικά στοιχεία, αλλά και μαρτυρίες μέσα από το πρίσμα της εποχής για τους πιο πρόσφατους από αυτούς. Στόχος είναι να κατανοήσουμε ότι οι σεισμοί είναι αναπόφευκτος οδηγός μας στην πορεία μας στο χρόνο. Δεν μπορεί να μας φοβίσει όπως παλαιότερα, μιας και πλέον υπάρχουν αντισεισμικές κατασκευές που προστατεύουν από επανάληψη ανάλογων φαινομένων. Εξάλλου, ο Κεφαλονίτης είναι συνηθισμένος και σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το φαινόμενο οφείλεται και μέρος του χαρακτήρα του.

Μέρος Α: Καταστρεπτικοί σεισμοί

Α.1 Οι σεισμοί από το 1469 έως σήμερα

Η ευρύτερη περιοχή Κεφαλονιάς και Ζακύνθου έχει δώσει στο παρελθόν ανά τακτά χρονικά διαστήματα μεγάλους καταστρεπτικούς σεισμούς. Για τα χρόνια πριν από το 1400 ελάχιστες πληροφορίες και διάσπαρτες καταγραφές υπάρχουν, ωστόσο θεωρείται βέβαιο ότι είχαμε ανάλογα με την νεότερη ιστορία φαινόμενα. Για την νήσο Κεφαλληνία, σύμφωνα με τους Παπαζάχο & Παπαζάχου 1989 εμφανίζονται οι ακόλουθοι σημαντικοί σεισμοί: (σε παρένθεση έχουμε την περιοχή που εμφανίστηκαν οι μεγαλύτερες καταστροφές και το ύψος αυτών σύμφωνα με την κλίμακα Mercalli).

1469, Άνοιξη Μ=7,2 (ΙΧ, Κεφαλονιά)

Πολλοί ισχυροί σεισμοί που συνέβησαν την άνοιξη του 1469 έγιναν αισθητοί και στα 3 νησιά, Ζάκυνθο, Κεφαλονιά και Λευκάδα. Μια μικρή πόλη, το Πτολίεθρο καταστράφηκε ολοσχερώς και υπήρξαν πολλά θύματα. Ακόμα και τείχη γκρεμίστηκαν από τις δονήσεις.

1636, 30 Σεπτεμβρίου Μ=7,2 (ΙΧ, Μαρκόπουλο)

Ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην Κεφαλονιά. Κατέστρεψε χωριά όπως η Εικοσιμία, ο Ελειός, το Μαρκόπουλο, η Βάλτα, το Κορώνι, τα Σολομάτα και το Πυργί. Στον Αίνο πολλά δέντρα ξεριζώθηκαν και στο Ληξούρι, την ευρύτερη περιοχή Αργοστολίου και στο κάστρο Αγίου Γεωργίου σημειώθηκαν πολλές ζημιές. Υπήρξαν περίπου 520 θύματα.

1658, 24 Αυγούστου Μ=7,0 (ΙΧ, Ληξούρι)

Ο σεισμός έπληξε την χερσόνησο της Παλικής. Στο Ληξούρι 500 σπίτια κατέρρευσαν και 20 άτομα σκοτώθηκαν. Από τις συνεχιζόμενες δονήσεις που κράτησαν περίπου 30 μέρες όλα τα οικοδομήματα της περιοχής κατέρρευσαν και ο συνολικός αριθμός των θυμάτων ανήλθε σε 300. Ένας ολόκληρος λόφος εξαφανίστηκε και το μοναστήρι του Γέρα ξεθεμελιώθηκε.

1714, 28 Αυγούστου Μ=6,4 (VIII, Κεφαλονιά)

Μια πολύ ισχυρή δόνηση έπληξε την Κεφαλονιά. Περίπου 280 σπίτια ανατράπηκαν. Η γη άνοιξε σε πολλά σημεία και δημιουργήθηκαν αρκετές θερμές πηγές. Οι κάτοικοι έμειναν έξω από τα σπίτια τους για 2 μήνες.

1759, 13 Ιουνίου Μ=6,3 (VIII, Αργοστόλι)

Σε κείμενα κάποιου μοναχού αναφέρεται ότι οι δονήσεις ξεκίνησαν από τις 3 Ιουνίου. Προκάλεσαν πολλές καταστροφές σε σπίτια σε χωριά αλλά και στην Χώρα. Οι δονήσεις έγιναν αισθητές και στην Ζάκυνθο.

1766, 24 Ιουλίου Μ=7,0 (ΙΧ, Κεφαλονιά)

Η δόνηση έγινε στις 5 το πρωί και ακολουθήθηκε από άλλες 3 την ίδια μέρα. Σπίτια, εκκλησίες και μοναστήρια κατέρρευσαν μέχρι θεμελίων και κανένα καμπαναριό δεν απέμεινε τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο. 20 άτομα σκοτώθηκαν και μυρωδιά από θειάφι σκέπασε ολόκληρο το νησί. Οι κάτοικοι έμειναν για πολύ μεγάλο διάστημα έξω από τα σπίτια τους και μετά το τέλος του καλοκαιριού, ενώ αναφέρονται δονήσεις και μετά τις 18 Οκτωβρίου. Επλήχθηκε παράλληλα από τον ίδιο σεισμό και η Ζάκυνθος.

1767, 11 Ιουλίου Μ=7,2 (Χ, Ληξούρι)

Οι δονήσεις άρχισαν ένα μήνα πριν και στις 11 Ιουλίου έγιναν πιο έντονες. Ο σεισμός που έγινε στις 6 το πρωί έριξε τα περισσότερα σπίτια στην Κεφαλονιά και κατέστησε ακατάλληλα την πλειοψηφία των υπολοίπων. Στο Ληξούρι όλα τα σπίτια κατέρρευσαν και 50 άνθρωποι σκοτώθηκαν. ’λλος σεισμός που έγινε στις 24 Ιουλίου ήταν εξίσου ισχυρός με τον κύριο αλλά μικρότερης διάρκειας και ολοκλήρωσε τις καταστροφές στα λιθόκτιστα σπίτια και τις εκκλησίες. Τα χωριά της χερσονήσου της παλικής υπέφεραν περισσότερο. 2642 σπίτια κατέρρευσαν. 2946 έγιναν ακατοίκητα και 253 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε ολόκληρο το νησί. Παρατηρήθηκε ρευστοποίηση εδάφους και άλλα φαινόμενα, ενώ αναφέρεται ως ο ιστορικά μεγαλύτερος σεισμός μέχρι εκείνη τη στιγμή.

1862, 14 Μαρτίου Μ=6,5 (ΙΧ, Αργοστόλι)

Ισχυρή σεισμική δόνηση κατέστρεψε το Αργοστόλι και προκάλεσε ζημιές στο Ληξούρι. Μερικές ζημιές παρατηρήθηκαν ακόμα και στην Κέρκυρα, ενώ η Ζάκυνθος παρέμεινε ανέπαφη. Λίγες μέρες αργότερα, στις 26 του μήνα επλήγη και αυτή από ισχυρό σεισμό.

1867, 4 Φεβρουαρίου Μ=7,4 (Χ, Ληξούρι)

Μεγάλες καταστροφές σε ολόκληρη την Χερσόνησο της Παλικής παρατηρήθηκαν και μόνο δύο σπίτια στο Ληξούρι γλίτωσαν την καταστροφή. Χωριά όπως τα Ανώι και Κατώι, Νισοχώρι, Αγία Θέκλα, Δελλαπορτάτα, Κουρουκλάτα, Καλιγάτα, Μεταξάτα, Ποριοράτα κ.α καταστράφηκαν ολοσχερώς. Πάνω από 2500 οικίες εγκαταλείφθηκαν και 224 άτομα σκοτώθηκαν. Πριν και μετά το σεισμό παρατηρήθηκε απόσυρση της θάλασσας και ανεπαίσθητο παλιρροιακό κύμα. Ρωγμές παρατηρήθηκαν στα πεζοδρόμια του Ληξουρίου και σημαντικές κατολισθήσεις και ρευστοποιήσεις. Στο Αργοστόλι 4 σπίτια έπαθαν ζημιές ενώ η δόνηση έγινε έντονα αισθητή και σε Ιθάκη και Λευκάδα, όπου είχαμε και σημαντικές ζημιές σε 2 χωριά. Μικρότερες ζημιές παρατηρήθηκαν σε Ζάκυνθο και Κέρκυρα, ενώ ακούστηκε μέχρι και στα Χανιά και τις Κυκλάδες, που είχαμε κάποιες ζημιές.

Ο 20ος αιώνας ήταν από τους πλέον δεισμενείς και καταστροφικούς για την Κεφαλονιά από πλευράς σεισμών. Αποκορύφωμα φυσικά η σεισμική ακολουθία του 1953 που ισοπέδωσε ολόκληρο το νησί. Και σε μια χρονική στιγμή που ο Κεφαλονίτης αγωνιζόταν να συνέρθει από ένα ιδιαίτερα καταστροφικό για το σύνολο του νησιού 2ο παγκόσμιο πόλεμο.

Α.2 Οι σεισμοί του 20αιώνα

1912, 24 Ιανουαρίου Μ=6,8 (Χ, Ασπρογέρακας)

Ο σεισμός ερήμωσε μερικώς την Κεφαλονιά και την Ζάκυνθο. Τα χωριά Ασπρογέρακας, Πόρος, Σκάλα και Χιονάτα καταστράφηκαν ενώ σκοτώθηκαν 8 άτομα. Ισχυροί μετασεισμοί κράτησαν για 4 μήνες.

1915, 7 Αυγούστου Μ=6,7 (ΙΧ, Ιθάκη)

Στην Ιθάκη χωριά όπως η Εξωγή, το Κολιέρι, ο Σταυρός και οι άγιοι Σαράντα, αλλά και η Σάμη της Κεφαλονιάς 50 από τα 350 σπίτια κατέρρευσαν, 100 έγιναν ακατοίκητα και άλλα 100 έπαθαν μεγάλες ζημιές. Μεταξύ Κεφαλονιάς και Λευκάδας πριν από το σεισμό δύο κύματα αντίθετα κινούμενα συγκρούστηκαν, ενώ η δόνηση έγινε στη θαλάσσια περιοχή.

1939. 20 Σεπτεμβρίου Μ=6,3 (Νοτιοδυτικά της Κεφαλονιάς)

Δεν έχουμε επαρκείς γνώσεις για καταστροφές σε αυτό τον σεισμό

1953, 12 Αυγούστου Μ=7,2 από προσεγγίσεις (Χ+, Αργοστόλι)

Μια σειρά από καταστροφικές δονήσεις η μεγαλύτερη από τις οποίες έλαβε χώρα στις 12:23 την 12η Αυγούστου. Το μέγεθός της προσδιορίστηκε σε 7,2, όμως πιθανολογείται για αρκετά μεγαλύτερο σεισμό, μιας και ο προσδιορισμός έγινε από καταγραφές, ενώ ο σεισμογράφος είχε καταστραφεί από τους σεισμούς πριν τον κύριο. Η πρώτη μεγάλη δόνηση παρατηρήθηκε στις 9 Αυγούστου (Μ=6,4) και η δεύτερη στις 11 του μήνα (Μ=6,8). Μετά από τον κύριο σεισμό ακολούθησαν αρκετές σημαντικές δονήσεις με μέγιστη Μ=6,3 την ίδια μέρα της κύριας. Αυτές οι δονήσεις κυριολεκτικά ισοπέδωσαν το νησί και η καταστροφή ήταν μεγαλύτερη κάθε προηγούμενης. Από τα 33.300 σπίτια των 3 νησιών που επλήγησαν (Κεφαλονιά, Ζάκυνθος και Ιθάκη) τα 27659 κατέρρευσαν. 2780 υπέστησαν σοβαρές ζημιές, 2394 μικρές ζημιές και διασώθηκαν 467, σε λίγες περιοχές που ο σεισμός δεν έγινε αισθητός με την μέγιστή του ένταση. 455 άνθρωποι σκοτώθηκαν. 21 αγνοούνται και περίπου 2500 τραυματίστηκαν. Παρατηρήθηκε μεταβολή της στάθμης και ύψωμα των ακτών στις νότιες ακτές της νήσου, ενώ οι μεγαλύτερες εντάσεις (ΙΧ-Χ) παρατηρήθηκαν σε Αργοστόλι και Ληξούρι. Βαλσαμάτα, Ασπρογέρακας, Χαβδάτα και Αγία Ευθυμία επλήγησαν εξίσου με την μεγαλύτερη ένταση και ισοπεδώθηκαν. Λεπτομερέστερη ανάλυση του συγκεκριμένου σεισμού θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια.

1972, 17 Σεπτεμβρίου Μ=6,3 (VII, Χαβριάτα)

Ο σεισμός προκάλεσε καταστροφές στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού. 108 παλαιά σπίτια έπαθαν ανεπανόρθωτη καταστροφή και 57 σπίτια και 2 γέφυρες έπαθαν μεγάλες ζημιές. Η Χερσόνησος της Παλικής επλήγει σε μεγαλύτερο βαθμό. Ακολούθησαν δονήσεις επί μακρόν και ο μεγαλύτερος μετασεισμός παρατηρήθηκε στις 30 Οκτωβρίου με μέγεθος Μ=5,4.

1983, 17 Ιανουαρίου Μ=7,0 (VI, Αργοστόλι)

Μεγάλος σεισμός με το επίκεντρό του στην θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της νήσου. Προκάλεσε μικρές ζημιές ενώ ο μεγαλύτερος μετασεισμός Μ=6,4 ήταν υπαίτιος για μεγαλύτερες ζημιές (VII) στην περιοχή κοντά στην Αγία Θέκλη, καθώς είχε επίκεντρο πάνω στο νησί.

Φέτος τον Αύγουστο (2003) συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον Αύγουστο του 1953. Ένα μήνα που έμελλε να αλλάξει οριστικά την πορεία ολόκληρης της Κεφαλονιάς και να συντελέσει ώστε να οδηγηθούμε στο σήμερα με τελείως διαφορετικό τρόπο από αυτόν που περιμέναμε και επιθυμούσαμε. Ολόκληρη η φυσιογνωμία του νησιού αλλοιώθηκε και άλλαξε μέσα σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα η πολιτισμική κληρονομιά αιώνων ισοπεδώθηκε και έμεινε μόνο στη μνήμη αυτών που την έζησαν και την αναπολούν ως μια ανάμνηση. Όλοι οι λαοί έχουν ένα σημείο αναφοράς για να μετρούν το χρόνο. Οι Χριστιανοί μετρούν από τη γέννηση του Χριστού. Παλαιότερες αυτοκρατορίες μετρούσαν με τους Αυτοκράτορες και τους βασιλιάδες. Οι αρχαίοι έλληνες με τις ολυμπιάδες κ.ο.κ. Εμείς εδώ στην Κεφαλονιά μετράμε και χωρίζουμε το χρόνο σε προ σεισμού και μετά σεισμό. Το γεγονός αυτό ήταν το πλέον καθοριστικό στην ιστορία της νήσου τους τελευταίους αιώνες και είναι πλέον η μοναδική μέτρηση του χρόνου με σημείο αναφοράς γεγονός το οποίο άλλαξε τόσο αρνητικά τη ροή και την εξέλιξη της ζωής σε ένα μέρος.
Οι παλιότεροι θα θυμηθούν και οι νεότεροι θα γνωρίσουμε αυτά τα πολιτισμικά στοιχεία που χάθηκαν, αλλά και την αξία όσων συντηρούνται με πολύ κόπο και να αποτρέψουμε να χαθούν.

Μέρος Β: Σεισμοί 1953

Β.1 Λίγα λόγια για τους σεισμούς του 1953

Στις 12 Αυγούστου 1953 (9 ώρ. 23 λ. 52 δ. GΜΤ) έγινε στα Ιόνια νησιά ένας μεγάλος καταστρεπτικός σεισμός μεγέθους 7,2 Ρίχτερ. Προηγήθηκαν πολλοί προσεισμοί από τους οποίους οι δύο ήταν επίσης καταστρεπτικοί. Ο πρώτος απ’ αυτούς έγινε στις 9 Αυγούστου και είχε μέγεθος 6,4 Ρίχτερ και ο δεύτερος στις 11 Αυγούστου με μέγεθος 6,8 Ρίχτερ. Ακολούθησαν επίσης πολλοί μετασεισμοί, ο μεγαλύτερος από τους οποίους έγινε τρεις περίπου ώρες μετά τον κύριο σεισμό και είχε μέγεθος 6,3 Ρίχτερ. Αυτή η σεισμική ακολουθία αποτέλεσε το σημαντικότερο σεισμικό φαινόμενο στην Ελλάδα κατά τον εικοστό αιώνα, από κοινωνικής άποψης λόγω του μεγάλου αριθμού των θυμάτων και των εκτεταμένων καταστροφών, από επιστημονικής άποψης επειδή συνέβαλε στην κατανόηση της φυσικής διαδικασίας γένεσης των σεισμών στην Ελλάδα και από τεχνολογικής άποψης γιατί αποτέλεσε τη βασική αιτία αναβάθμισης του αντισεισμικού σχεδιασμού των τεχνικών κατασκευών στη χώρα μας.

Η σεισμική αυτή ακολουθία υπήρξε η φονικότερη στην Ελλάδα κατά τον εικοστό αιώνα, αφού απ’ αυτή σκοτώθηκαν 455 άνθρωποι, εξαφανίστηκαν 21 και τραυματίστηκαν 2.412. Οι σεισμοί αυτοί προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές κυρίως στην Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Ιθάκη, όπου, από τα 33.300 σπίτια των νησιών αυτών, καταστράφηκαν εντελώς 27.659, βλάφτηκαν σοβαρά 2.780, έπαθαν ελαφρές βλάβες 2.394 και μόνο 467 διασώθηκαν. Στη Λευκάδα βλάφτηκαν σοβαρά 122 σπίτια και ελαφρά 341. Οι βλάβες επεκτάθηκαν στην Αιτωλία, όπου καταστράφηκαν 18 οικισμοί και στην Ηλεία, όπου βλάφτηκαν 46 οικισμοί. Τεράστιες υπήρξαν και οι συνέπειες των σεισμών αυτών στην πολιτισμική κληρονομιά των νησιών. Ο Ρώμας στον Κοντέ (1975) αναφέρει ότι το 90% των πολιτισμικών έργων της Ζακύνθου έγινε στάχτη από τους σεισμούς του 1953 και από την πυρκαγιά που ακολούθησε.

Αυτή η μεγάλη καταστροφή αποτέλεσε αιτία ώστε να αναπτυχθούν και να εφαρμοσθούν νέες τεχνικές σχεδιασμού των τεχνικών κατασκευών στα Ιόνια νησιά. Σοβαρή ένδειξη για την αξιοπιστία των τεχνικών αυτών αποτελεί το γεγονός ότι ο ισχυρός σεισμός της 17 Ιανουαρίου 1983, μεγέθους 7,0, προκάλεσε μόνο μικρές βλάβες στην Κεφαλονιά. Οι κοινωνικές συνέπειες των σεισμών του 1953 στα Ιόνια νησιά και η ανάπτυξη και εφαρμογή της νέας τεχνολογίας αποτέλεσαν βασικό κίνητρο ευρύτερης αναβάθμισης του αντισεισμικού σχεδιασμού στη χώρα, που ολοκληρώθηκε με την ψήφιση από τη Βουλή των Ελλήνων του πρώτου αντισεισμικού κανονισμού στην Ελλάδα το 1959. Πρωτεργάτης της εφαρμογής σύγχρονων τεχνικών για την ανοικοδόμηση των Ιονίων νήσων υπήρξε ο διακεκριμένος Κεφαλονίτης πολιτικός μηχανικός κ. Δ. Παυλάτος, ο οποίος συνέβαλε επίσης στη δημιουργία του πρώτου αντισεισμικού κανονισμού (1959) από τον καθηγητή Δ. Ρουσόπουλο.

Πηγή: Papazachos B & Papazachou C. «The earthquakes of Greece» Εκδόσεις Ζήτη Θεσσαλονίκη 1997