Κωνσταντ. Κούτσης: Tο ομορφοπόστιασμα της πέτρας

Χρόνια τώρα το νησί μας, η όμορφη Κεφαλονιά, στέκει στα πλαϊνά μια τεράστιας τάφρου, που την αναγκάζει να ταρακουνιέται και να γέρνει όλο στα βαθιά δυτικά νερά του Ιονίου Πελάγους. Σάμπως τούτο το νησί το έχει η μοίρα του να θέλει να ξαναγεννηθεί, να θέλει να κλείσει το μεγάλο υποθαλάσσιο χαντάκι, να θέλει να ξυπνά τους κατοίκους του, έτσι ησυχία δεν έχει, και όλο ταράζεται νευρικά για να υπηρετήσει το ρέψιμο της γης. Σεισμούς αποκαλούμε τούτα τα νευρικά τρεμουλιάσματα που συμβαίνουν στο νησί μας.

Το γνωρίζουν οι κάτοικοι από παλιά και το έχουν κάνει βίωμα να αντιστέκονται και να ορθώνουν τον πολιτισμό τους κάθε φορά που τον πληγώνει η κακιά στιγμή.

Μια τέτοια κακιά στιγμή ήταν και ο σεισμός του 1953 που γκρέμισε το νησί, αλλά και οι κάτοικοι, τους ανάγκασαν οι ειδικοί, χωρίς περίσκεψη και ισοπέδωσαν ότι κτίσμα μπορούσε να κρατηθεί και δεν είχε πάθει σοβαρές ζημιές.

Έπειτα ήλθε η ανοικοδόμηση και σιγά σιγά ξαναφτιάχθηκαν τα σπίτια και οι πολιτείες μας.

Μέρος της ανοικοδόμησης αποτελούν και οι τοιχοποιίες και λιθοδομές, που φτιάχτηκαν και συνεχίζουν να φτιάχνονται ακόμη και σήμερα. Ιδιαίτερη θέση έχει η τοιχοποιία τύπου «μωσαϊκού», που λόγο της δόμησής της «κρατά» για το σκοπό που φτιάχτηκε και «δουλεύει καλύτερα», όπως και αντιστέκεται σθεναρά στην ορμή της καταχθόνιας βοής.

Υπάρχουν κατάλογοι που μας δίνουν πλήθος από ονόματα λιθοξόων και πετροκόπων της Κεφαλονιάς και διάφορες ιστορικές πηγές που αναφέρονται σε Κεφαλονίτες «τεχνίτες της πέτρας» και που δούλεψαν πολλά έργα στο νησί.

Ένας από τους τελευταίους λιθοξόους και κτίστες της Παλικής είναι ο Κωνσταντίνος Κούτσης, που άφησε έργο ικανό και αξιόλογο.

Ο Κωνσταντίνος Κούτσης γεννήθηκε στα Καμιναράτα της Παλικής το 1932. Είναι το τελευταίο παιδί του Θεοχάρη και της Ελένης Κούτση, έπειτα από τέσσερα κορίτσια. Το 1954 και έως το 1958, έπειτα από τους φοβερούς σεισμούς του ʼ53, η βασίλισσα Φρειδερίκη σύστησε σχολή οικοδομικής και ξυλουργικής στο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Μονοπολάτων και στα Χαυδάτα, καθώς και σε άλλα μέρη του νησιού. Η σχολή αυτή είχε περίπου ογδόντα μαθητές. Από τους πρώτους μαθητές ήταν και ο Κωνσταντίνος Κούτσης που μαθήτευσε περίπου 4 μήνες με θεωρητική και πρακτική κατάρτιση τόσο στην ξυλουργική όσο και στην τέχνη του οικοδόμου – πετροκόπου – λιθοξόου.

Αμέσως μετά την αποφοίτησή του το 1955 ανέλαβε οικοδομική δραστηριότητα σʼ όλο τον κεφαλληνιακό χώρο, μια και το νησί ήταν πληγωμένο απʼ το μεγάλο σεισμό.

Ιδιαίτερα στα πρώτα επαγγελματικά βήματα ασχολήθηκε με την κατασκευή ξύλινων παραπηγμάτων και αργότερα που τα σχέδια για οικοδομές άλλαξαν έφτιαχνε πέτρινα σπίτια και τοιχοποιίες. Οι πρώτοι μηχανικοί που συνεργάστηκε μαζί τους για τις κατασκευές σπιτιών ήταν: Ντίνος Λαδάς και ο Γιάννης Κακλαμάνης από τη Λευκάδα. Αυτοί οι δύο ήταν οι επιβλέποντες απʼ την υπηρεσία της πολεοδομίας Κεφαλληνίας.

Στη συνέχεια συνεργάστηκε και με άλλους μηχανικούς όπως: τον Σωτήρη Διονυσάτο τον Στέφανο Τζουγανάτο, τον Κώστα Μονοκρούσο, τον Μιχάλη Βαγγελάτο, τον Αλέκο Παπαγιανόπουλο, τον Πέτρο Ευαγγελάτο κ.ά.

Έργα του, πέρα από τις οικοδομικές εργασίες οικιών και άλλων κτηρίων, είναι λιθοδομές, τοιχοποιίες και διάφορα κτίσματα που κοσμούν πολλούς χώρους στο νησί μας. Τα έργα του ακολουθούν την παραδοσιακή γραμμή και δείχνουν τη μελέτη, τον κόπο και το μόχθο του γνήσιου παραδοσιακού τεχνίτη, επαγγελματία και εργάτη. Ο Κωνσταντίνος Κούτσης μαθήτευσε συγχρόνως κοντά και σε παλιούς πετροκόπους και λιθοξόους και διατήρησε την παραδοσιακή γραμμή, χωρίς να παρεκκλίνει από αυτή.

Ο Κωνσταντίνος Κούτσης, σήμερα συνταξιούχος δεν εργάζεται πλέον, αλλά έχοντας ελεύθερο χρόνο ασχολείται με τη γεωργία. Είναι πάντα πρόθυμος να καταθέσει την εμπειρία του και τη γνώση γύρω από το θέμα της τοιχοποιίας.

Μιλώντας μαζί του φανερώνει την πικρία του για τις λιθοδομές που τα τελευταία δέκα χρόνια έγιναν στο νησί μας από μετανάστες Αλβανούς, και οι οποίοι κατασκεύασαν λιθοδομές που δεν έχουν τεχνικά και αισθητικά στοιχεία με την παράδοση του νησιού μας (π.χ. λιθοδομές που η πέτρα είναι κομμένη ορθογώνια και τοποθετείται καρέ – καρέ ή πέτρες κομμένες στο σχήμα του ρόμβου και τοποθετούνται σαν γλυκό μπακλαβάς στον τοίχο…). Αυτός ο τύπος της τοιχοποιίας είναι ξενικός προς την Κεφαλονιά μας, που από παλιά είχε λιθοδομές ακανόνιστου σχήματος, τύπου (Μωσαϊκό), και η λιθοδομή άντεχε καλύτερα έτσι σε σεισμό και στο χρόνο.

Βέβαια, την ευθύνη της αισθητικής μας αυτής αλλαγής τη φέρουν οι αρμόδιες υπηρεσίες και εμείς που δεν καθοδηγούμε στο πνεύμα της δικής μας παράδοσης τον κάθε εργάτη, αλλά σκεφτόμαστε τα λίγα χρήματα που αυτός θέλει. Έτσι μηδενίζουμε ή ξεχνάμε τη δική μας γραμμή.

Οι παραπάνω αλήθειες δεν κρύβουν στοιχείο ρατσισμού, αλλά απεναντίας τονίζουν το ενδιαφέρον για πράγματα που χάνονται ή έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί.

Έτσι το νησί μας δεν έχει που δεν έχει μετά το σεισμό καμιά παραδοσιακή αρχιτεκτονική γραμμή, χάνει και την αισθητική των λιθοδομών και παρουσιάζει έτσι το πολύγλωσσο και αχαρακτήριστο που δε μένει στη ματιά και στη μνήμη του χρόνου.

Ακολουθεί μια αναφορά στα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί κτίστες, όπως και μερικά από αυτά χρησιμοποιούνται και σήμερα. Βέβαια τα εργαλεία τα αντικατέστησαν στο μεγαλύτερο μέρος οι μηχανικές πρέσες, οι βαρέλες και τα φορτηγά μπετονιέρες, που μας εξυπηρετούν και καλύπτουν τις ανάγκες μας σε ελάχιστο χρόνο.

Είδη λιθοδομής:

Ανάλογα με τα υλικά δόμησης, κυρίως με πέτρες και ανάλογα του τρόπου συναρμογής και σύνδεσης, διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:

α) Από φυσικούς λίθους συνηρμοσμένους με ξηρό υλικό (χωρίς κονίαμα), που λέγονται ξηρολιθοδομές (ξηρολιθιές).

β) Από φυσικούς λίθους, αλλά με κονίαμα, που λέγονται λιθοδομές.

Εργαλεία τεχνιτών (κτιστών και λιθοξόων)

Για τη λάξευση σφύρες ή σφυριά διαφόρων τύπων (μπικούνια, σόκους, ματρακάδες), γλυφίδες ή λεπτογλυφίδες (καλέμια, βελόνια, ντεσλίδικα, λάμες), ειδικά σφυριά λαξεύσεως (θράπινες, κόπανοι, τσαπράκια…)

Για τις μετρήσεις, τις ευθυγραμμίσεις, τις σταθμίσεις, τις επιπεδώσεις και του γωνιάσματος των λίθων και περαιτέρω των τοίχων έχουμε μέτρο, ράμμα, πήχης και γωνία, βαρύδι, αεροστάθμη (αλφάδι).

Για την παρασκευή και του χειρισμό του κονιάματος, δεξαμενές σβέσεως ασβέστου (Καρούτες), κοσκινίστρες, κιβώτια μετρήσεως, χαλυβόφυλλα (λαμαρίνες), απλά μηχανήματα μαλάξεως (ανέμες) και για την εφαρμογή μυστρί, λίστρα.

Ο βοηθός του χτίστη (λασπιτζής) χρησιμοποιεί γκασμά, φτυάρι, τσάπα, κτένα, σανιδώματα μεταφοράς και αποθήκευσης υλικών (σάγματα, πηλοφόρια, λασποσάνιδα, σκαφίδια…)

Για τη μεταφορά ζεμπίλια πλεκτά ή ελαστικά, κιβώτια ή σανιδώματα με χειρολαβές (τζιβιέρες), κάδοι, χειράμαξα (καρότσια).

Για την άνεση και προστασία των τεχνιτών γάντια από καραβόπανο, ειδικά σάγματα με χειρολαβές, ζεστά ή αδιάβροχα ενδύματα (κυρίως υποδήματα), κάλυμμα κεφαλής.

Για την προστασία της λιθοδομής αδιάβροχα υφάσματα ή ασφαλτόχαρτο, εφαπλώμενα από υαλοβάμβακα.