Μια διαθήκη στην Κεφαλονιά του 15ου αιώνα

ΒΙΒΛΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ
Κεφάλαιον 9ον
Κάρολος Αν Τόκκος
1378-1429/30

 Ο διαδεχθείς τον Λεονάρδον Κάρολος Α’ ήτο μεν ανήρ ευφυής, ανδρείος, φιλοπόλεμος, μεγαλεπήβολος και εις άκρον φιλόδοξος, αλλά και λίαν πλεονέκτης, δόλιος, άπιστος και μισαλλόδοξος, μηδένα άλλον νόμον αναγνωρίξων ή τον του ξίφους αυτού. Ούτος συνεξεύχθη την θυγατέρα του Δουκός των Αθηνών Ρανιέρου ή Νερίου Ακκιαϊουόλου, ανεψιού του Νικολάου Ακκαχϊουόλου, Φραγκίσκαν το 1394, γυναίκα, ως ομολογείται, ευφυά, αγχίνουν, φίλαρχον και μεγάλην πολιτικήν σύνεσιν και ικανότητα έχουσαν.

Ο Κάρολος, επειδή ηυνόει τους Γενουαίους, εγένετο φίλος αυτών, διά το οποίον ήλθεν εις ρήξιν προς τους Βενετούς, οίτινες ένεκα εμπορικών λόγων ήσαν εχθροί αυτών, καίτοι πολύ προσεπάθησεν η μήτηρ αυτού Μαγδαληνή να αποτρέψη αυτόν από της των Γενουαίων φιλίας. Τοσούτον δε μάλιστα η μήτηρ αυτού ελυπήθη και δυσηρεστήθη διά την φιλίαν εκείνην, ώστε εγκαταλιπούσα αυτόν το 1320 μετέβη εις την Βενετίαν, διότι αυτή πολύ ηγάπα και ηυνόει τους Βενετούς. Γενόμενος δε φίλος των Γενουαίων και τραπείς εις πολλάς αδικίας κατά των Βενετών, επειδή η Βενετία ηπείλησεν αυτόν και ήρχισε να λαμβάνη μέτρα αυστηρά κατʼ αυτού, ηναγκάσθη να μετανοήση και δι’ ικεσιών να ζητήση συγγνώμην παρ’ αυτής. Η σπουδαιοτέρα δε αιτία της ρήξεως προς τους Βενετούς και η λήψις μέτρων κατʼ αυτού υπήρξεν η εξής: Ο έτερος γαμβρός του Δουκός των Αθηνών Νερίου Ακκιαΐουόλου Θεόδωρος Παλαιολόγος, ο τιτλοφορούμενος Δεσπότης της Πελοποννήσου και Κύριος τον Άργους, ήλθεν εις διαπραγματεύσεις μετά των Βενετών διά των φρουράρχων αυτών της Μεθώνης και Κορώνης και του προβλεπτού αυτών εκεί, ίνα πωλήση εις αυτούς το Άργος αντί 7.000 δουκάτων. Αλλ’ επειδή μέχρι του πέρατος των διαπραγματεύσεων και της υπογραφής του συμβολαίου, το οποίον υπεγράφη εν Βενετία το 1391 υπό των επιτρόπων του Δουκός της Βενετίας Αντωνίου Βενιέρου και των αντιπροσώπων του Δεσπότου της Πελοποννήσου Θεοδώρου, το Άργος εδόθη προς φύλαξιν εις τον Λατίνον επίσκοπον Πατρών, ο Κάρολος έπλευσε μετά στόλου και στρατού εις την Αργολίδα και αποβιβάσας στρατόν κατέλαβε το Άργος και εκακοποίει τα περίχωρα αυτού. Αλλ’ ότε οι Βενετοί μετά το πέρας της αγοραπωλησίας αγανακτήσαντες διά το πραξικόπημα τούτο του Καρόλου και διά την προς αυτούς ύβριν ητοιμάξοντο να εκστρατεύσωβι κατ’ αυτού και να τιμωρήσωσιν αυτόν, ούτος φοβηθείς έπεμψεν εξ Αγίου Γεωργίου της Κεφαληνίας τον πολύπειρον Κικαρέλον μετ’ αυτογράφου επιστολής εις την Βενετίαν, διά της οποίας παρεκάλει να δοθή συγγνώμη εις αυτόν και υπισχνείτο ότι, και αυτός και οι απόγονοι αυτού θα διατελώσι πιστοί υιοί και σύμμαχοι της Βενετίας και ότι θα απαλλάξη τους υπηκόους της Βενετίας της πληρωμής είκοσιν εκ των εκατόν εκ του τέλους εν τω κράτει αυτού και ότι προς ένδειξιν της πίστεως και αφοσιώσεως αυτού εις την Βενετίαν θα υψώνη επί των ιστίων των πλοίων του κράτους αυτού την σημαίαν αυτού μετά του συμβόλου του Αγίου Μάρκου και ότι θα διαλύση την φιλίαν αυτού μετά των Γενουαίων. Αντί δε τούτων εζήτει παρά της Βενετίας να έχη το δικαίωμα και την άδειαν του να ποιή πολέμους προς αύξησιν του κρότους αυτού, να έχωσιν οι υπήκοοι αυτού τα αυτά πλεονεκτήματα εν ταις χώραις της Βενετίας τα οποία έχουσι και οι υπήκοοι αυτής. Η Βενετία εδέχθη τας ωφελίμους εις αυτήν προτάσεις ταύτας και δούσα συγγνώμην εις αυτόν διά τας προς αυτήν αδικίας εκήρυξεν αυτόν υιόν και φίλον, ανέλαβεν αυτόν υπό την προστασίαν εαυτής, ανέγραψεν αυτόν εν τη χρυσή βίβλω ευγενή πολίτην Βενετόν, υπεχρέωσεν όμως αυτόν διά συμβολαίου συνταχθέντος την 19ην Απριλίου 1392 υπό του Βαρθολομαίου Βικεντίου και υπογραφέντος υπό του επιτρόπου αυτού να πληρώση εις πέντε δόσεις ανά 5.000 χρυσά δουκάτα εις την Βενετίαν διά τας προξενηθείσας υπ’ αυτού ζημίας εις Βενετούς εν Άργει. Ουχ ήττον όμως εκράτησε το Άργος. Ο Κάρολος ηύξησε σπουδαίος το κράτος αυτού εν Στερεά Ελλάδι και Πελοποννήσω μετά τον θάνατον του πενθε-ρού αυτού Νερίου το 1394, όστις διά διαθήκης καθίστα κληρονόμον εις το πλείστον μέρος της περιουσίας αυτού την θυγατέρα αυτού και σύζυγον του Καρόλου Φραγκίσκαν. Επειδή δε η διαθήκη του Νερίου σχετίζεται πολύ με την ιστορίαν της Κεφαληνίας και επιχέει άπλετον φως εις την κατάστασιν της υπό τους Φράγκους διατελούσης τότε Ελλάδος και εις την διοίκησιν των χωρών υπό των φιλαρπάγων και απλήστων Φράγκων ηγεμόνων, παραθέτομεν αυτήν ενταύθα.

Διαθήκη Νερίου ή Ραϊνερίου

Εν πρώτοις συνιστώ την ψυχήν μου εις τον παντοδύναμον Θεόν, ον λατρεύω, και διατάσσω να ταφή το σώμα μου εν τη εκκλησία της Υπεραγίας Μαρίας των Αθηνών. Εις. την εκκλησίαν της Υπεραγίας Μαρίας των Αθηνών αφήνω την πόλιν των Αθηνών μεθ’ όλης της περιχώρου και της επ’ αυτής δικαιοδοσίας.

Ωσαύτως αφήνω εις την αυτήν εκκλησίαν άπαν το έριον των ποιμνίων μου.

Ωσαύτως θέλω, ίνα αι θύραι της αυτής εκκλησίας αι άλλοτε με αργυρόν περικεκοσμημέναι ανακαινισθώσι. πάλιν και περικοσμηθώσι με άργυρον.

Ωσαύτως θέλω, ίνα πάντα τα πετράδια, σκεύη χρυσός, άργυρος, τα λοιπά τιμαλφή τα αφαιρεθέντα εκ της εκκλησίας ταύτης κατά διαταγήν μου αγορασθώσι και αποδοθώσιν εις την ρηθείσαν εκκλησίαν των Αθηνών.

Θέλω, ίνα υπάρχωσι πάντοτε εν τη ρηθείση εκκλησία 20 ιερείς πλην των κανονικών και ιερέων της ρηθείσης εκκλησίας, οι δε ρηθέντες 20 ιερείς να είναι Λατίνοι της καθολικής ρωμαϊκής πίστεως και να υπηρετώσι νυχθημερόν εν αυτή και ιεροπρακτώσι και λειτουργώσιν εν αυτή υπέρ της ψυχής μου. Θέλω δε, ίνα αυτοί οι 20 ιερείς τρέφονται και μισθοδοτώνται εκ των εισοδημάτων της πόλεως Αθηνών και εκ των αγελών ημών κατά την θέλησιν των εκτελεστών της διαθήκης μου.

Ωσαύτως θέλω, ίνα τα ρηθέντα εισοδήματα χρησιμεύωσιν εις την εκκλησίαν των Αθηνών και θέλω, ίνα η παρούσα διάταξίς μου περί των 20 ιερέων και των άλλων των προσηκόντων εις την ρηθείσαν εκκλησϊαν τεθώσιν υπό την εποπτεϊαν και προστασίαν της εξοχωτάτης και ενδοξοτάτης Δουκικής Αυθεντίας της Βενετίας, ώστε εν παρακωλύσει της εκτελέσεως της παρούσης διατάξεώς μου είτε περί ιερέων είτε περί της εκκλησίας η Αυθεντία αύτη να έχη το δικαίωμα, την δϋναμιν και την ελευθερίαν να εκτελή και πραγματοποιή την διάταξίν μου και περί των ιερέων και περί των άλλων των αφορώντων την εκκλησίαν.

Ωσαύτως θέλω, ίνα πάντα τα πετράδια, σκεύη, χρυσός, άργυρος και άλλα τιμαλφή τα αφαιρεθέντα κατά διαταγήν μου εκ της εκκλησίας της Κορίνθου αποδοθώσιν εις αυτήν και το αυτό να γίνη, και διά τας άλλας εκκλησίας του κράτους μου.

Ωσαύτως θέλω, ίνα ο χρυσούς σταυρός, όστις κοσμείται διά σμαράγδων και άλλων τιμαλφών, δοθή διά την ψυχήν μου εις την εκκλησίαν του Άργους.

Ωσαύτως θέλω, ίνα δοθώσιν εις τον επίσκοπον Άργους 250 δουκάτα, τα οποία έλαβον εκ των εισοδημάτων της εκκλησίας των Αθηνών, ότε ο ρηθεϊς επίσκοπος ήτο τοποτηρητής των Αθηνών.

Ωσαύτως θέλω, ίνα πάσαι αι εκκλησίαι μητροπολιτικοί και λοιπαί, όσαι έχουσιν ενοικιασθή εις ημάς μετά την λήξιν της ενοικιάσεως επιστραφώσιν εις τους αρχιερείς και κυρίους εαυτών ελευθέρως.

Ωσαύτως θέλω, ίνα οι διοικούμενοι να λάβωσί τι παρ’ ημών δυνάμει αποδείξεως πληρωθώσιν ολοσχερώς,

Ωσαύτως θέλομεν, ίνα πάντα τα κτήνη ημών πλην των θρεμμάτων και πάντα τα έπιπλα ημών πωληθώσι, τα δε εισπραχθησόμενα εκ της πωλήσεως χρήματα σταλώσιν εις την Φλωρεντίαν και κατατεθώσιν εις το δανειστήριον των πτωχών πλην 30.000 υπερπύρων, τα οποία ορίζω να δοθώσιν εις την Δού-κισσαν θυγατέρα ημών Κεφαληνίας και Ζακύνθου μετά πάντων των κληροδοτημάτων. Το προκύπτον κέρδος εκ των κατατεθησομένων χρημάτων εις το ειρημένον δανειστήριον θέλομεν να διαιρήται εις τρία μέρη, εξ ων το μεν έν να δίδηται εις την εκκλησίαν της Φλωρεντίας, το δε έτερον να διατίθηται προς προίκισιν πτωχών και ορφανών, το δε έτερον να χρησιμεύη εις ανακούφισιν του οίκου ημών.

Ωσαύτως θέλομεν, ίνα η Μαρία Ρένδη μείνη ελευθέρα και λάβη άπαντα τα κινητά και ακίνητα αγαθά αυτής.

Ωσαύτως αφήνομεν εις τον αδελφόν ημών Δονάτον και εις τους κληρονόμους αυτού πάντα τα εν Φλωρεντία ακίνητα πράγματα ημών και τα 250 δουκάτα, τα οποία επλήρωσεν δι’ ημάς.

Ωσαύτως αφήνομεν εις τον Κόντε Ακκιαϊουόλην και εις την σύζυγον αυτού τα κτήματα του Γουλιέλμου Αροκάλτου και 1.000 δουκάτα, εξ ων να λάβωσι μέρος αι θυγατέρες αυτού, όταν ηλικιωθώσιν. Ωσαύτως ορίξομεν, ίνα ο Ιωάννης Τριμαλίζης πληρωθή άπαν το υφ’ εις αυτόν οφειλόμενον κεφάλαιον αυτού άνευ ζημίας ή ενοχλήσεως, ώσπερ παρακατέθηκεν αυτό εις ημάς.

Ωσαύτως αφήνομεν εις τον (νόθον) υιόν ημών Αντώνιον το φροΰριον ημών εν Λεβαδεία και πάντα τα ανήκοντα εις αυτό και εις την χώραν της Λεβαδείας, ως και την διοίκησιν και τα εισοδήματα της πόλεως Θηβών.

Ωσαύτως διατάσσομεν, ίνα ο Βιλτρινέτος Σάλος κατέχη όσα πρότερον κατείχεν εν τη χώρα ημών.

Ωσαύτως αφήνομεν 1.000 υπέρπυρα προς προίκισιν της θυγατρός του Κ. Σαρακόμου Λουκίας.

Ωσαύτως αφήνομεν εις εκάστην υπηρέτριαν ημών 100 υπέρπυρα και δύο καλάμους δράπων (μεταξουφασμάτων), τοσαύτα επίσης εις την θυγατέρατου Μάρκου Ακάρδου και άλλα τοσαύτα εις τον υιόν αυτού τον ανεψιόν του αρχιδιακόνου.

Ωσαύτως αφήνομεν εις έκαστον εκ των θαλαμηπόλων ημών 100 υπέρπυρα και δύο καλάμους δράπων.

Ωσαύτως αφήνομεν εις έκαστον εκ των ιπποκόμων ημών ένα επιβήτορα ίππον εκ των ιπποστασίων ημών, εις δε τον επίσκοπον του Άργους ορίξομεν να λάβη ένα ίππον εκ των ιπποστασίων ημών, όστις αν αρέσκη εις αυτόν.

Ωσαύτως αφήνομεν εις έκαστον εκ των ονηλατών ημών, οινοφυλάκων και μαγείρων δέκα υπέρπυρα και ήμισυ κάλαμον δράπου.

Ωσαύτως θέλομεν και διατάσσομεν, ίνα ιδρυθή εν πτωχοκομείον εν Ναυπλίω της Ρωμανίας (Ελλάδος), εις το οποίον αφήνομεν όλα τα εισοδήματα ημών εκ των κινητών και ακινήτων αγαθών ημών εν Άργει.

Ωσαύτως δε αφήνομεν 100 νομίσματα ετησίως εις την εκκλησίαν του Άργους, ίνα τελήται εκάστην Δευτέραν μία λειτουργία διά την ψυχήν ημών.

Επίτροποι του πτωχοκομείου ορίξομεν να είναι ο διοικητής του Άργους και του Ναυπλίου και ο επίσκοπος, του Άργους,

Ωσαύτως θέλομεν, ίνα το μοναστήριον των καλογραιών εν Ναυπλίω διαχειρίζηται ο επίσκοπος του Άργους και αυτός να διορίζη και παύη την ηγουμένην και τους υπηρέτας κατά την θέλησιν αυτού.

Ωσαύτως αφήνομεν εις την σύζυγον του Δεσπότου Παλαιολόγου βασίλισσαν Βαρθολομαίαν, θυγατέρα ημών, τας 9.700 δουκάτα χρυσά; τα οποία ο Δεσπότης σύζυγος αυτής έλαβε παρά της αυθεντίας της Βενετίας, ένθα είχομεν παρακαταθέσει αυτά, και τα οποία ώφειλεν ο Δεσπότης να αποδώση πλήρη εις ημάς. Θέλομεν δε, ίνα η ρηθείσα βασίλισσα μη μετέχη μήτε αμέσως μήτε εμμέσως μηδενός εκ των κινητών ή ακινήτων αγαθών ημών.

Καθιστώμεν καθολικήν και ειδικήν κληρονόμον ημών την θυγατέρα ημών Δούκισσαν Φραγκίσκαν, σύζυγον του Κόμητος Κεφαληνίας και Ζακύνθου Καρόλου Τόκκου, και ορίζομεν να έχη την ειρηνικήν κατοχήν των φρουρίων των Μεγάρων και των Βασιλικών και 30.000 υπερπύρων αποτελουμένων εκ χρημάτων και πετραδίων. Εάν αποκτήση κληρονομίαν μετ’ ολίγον, ορίζομεν να παραλάβη και κατέχη απάσας τας χώρας ημών, τας πόλεις και τα φρούρια πλην των δια της παρούσης διαθήκης ημών εις άλλους παραχωρηθέντων, εάν δε δεν αποκτήση τέκνα μετ’ ολίγον, ορίζομεν να παραλάβη αυτά μετά τρία έτη και, εάν μεν συμφωνήση ο μέγας Σινισκάλκος (αυλάρχης) μετ’ αυτής περί της Κορίνθου, να έχη καλώς, εάν όμως δεν συμφωνήση μετ’ αυτής και αποδώση εις αυτήν τα προς εμέ υπ’ αυτού οφειλόμενα χρήματα, ορίζομεν να αποδώση εις αυτόν την Κόρινθον.

Θέλομεν δε, ίνα εκτελεστοί της διαθήκης ημών υπάρξωσιν η ρηθείσα Δούκισσα θυγάτηρ ημών Φραγκίσκο, η αδελφή ημών Γισμόνδα Ακκιαϊουόλου, ήτις παρευρίσκεται εν τη χώρα ημών, ο πανιερώτατος επίσκοπος Άργσυς, ο κύριος Δονάτος Ακκιαϊουόλης, όστις παρευρίσκεται εν τη χώρα ημών, ο Μόντε Ακκιαϊουόλης, ο Ματθαίος Καστελάνος, φρούραρχος Αθηνών, και ο Γιράρδος Βίζος, όστις παρευρίσκεται εν τη χώρα ημών. Εάν δε έλθωσι και άλλοι εκ Φλωρεντίας, οπόθεν καταγόμεθα, και θέλωσι να είναι εκτελεστοί της διαθήκης μετά των άλλων, ορίζομεν να είναι δεκτοί και να λάβη έκαστος εξ αυτών 200 δουκάτα. Οι εκτελεστοί ούτοι οφείλουσι να είναι και διοικηταί πασών των χωρών ημών και πάντων των αγαπών ημών και δύνανται να διορίζω σι και παύωσιν αξιωματικούς φρουράρχους και πράττωσι παν το απαιτούμενον διά την διοίκησιν των χωρών ημών. Το κύρος θα έχη η απόφασις της πλειονοψηφίας. Εάν τις ποτέ ευρεθή μακράν του τόπου, ένθα αποφασίζει η πλειονότης, πρέπει να προσκαλήται ίνα επικυρώνη τα αποφασισθέντα υπό της πλειοψηφίας. Τα Μέγαρα και τα Βασιλικά ως και αι 30.000 υπέρπυρα και τα πετράδια και πάντα τα κληροδοτήματα ορίζομεν να παραδοθώσιν αμέσως εις την Δούκισσαν θυγατέρα ημών, τα δε λοιπά εισοδήματα εκτός των εις άλλους κληροδοτηθέντων θα κατέχονται υπό της ειρημένης Δουκίσσης μέχρι της αποπληρωμής εις αυτήν των 30.000 υπερπύρων.

Όστις βουληθή να παραβιάση τι εκ των διατασσομένων ή να αφαιρέση τι εκ της χειρός της ρηθείσης Δουκίσσης θυγατρός μου, θέλομεν να νομίζηται προδότης και να αποδιώκηται από του κληροδοτήματος ημών, θέλομεν δε και να καταγραφώσι πάντα τα πράγματα ημών και έκαστος εκ των εκτελεστών έχη ιδιαίτερον αντίγραφον. Ο Αντώνιος θα έχη το φρούριον της Λεβαδείας και όσα άλλα ανωτέρω περί αυτού ωρίσαμεν.

Ωσαύτως θέλομεν και διατάσσομεν, ίνα η επικράτεια ημών τεθή υπό την εποπτείαν της εξοχωτάτης και ενδοξοτάτης Αυθεντίας της Βενετίας, εις την οποίαν οφείλουσι να αποτείνονται οι εκτελεστοί της διαθήκης ημών επί πάσης βοηθείας και χάριτος και συμφωνώσιν μετ’ αυτής και συνδιατάσσωσι προς επιτέλεσιν πάσης αναγκαίας αγαθής πράξεως και προς σωτηρίαν των χωρών ημών, και την οποίαν οφείλουσι να τιμώσι και εντός της επικρατείας ημών και εκτός αυτής. Εάν δε τις αποφασίση να ζημιώση ή βλάψη ή καταλάβη διά της βίας τας χώρας της κληρονόμου θυγατρός μου, Δουκίσσης Φραγκίσκης, παρά την θέλησιν αυτής και παρά παν νόμιμον, θέλομεν και παρακαλούμεν την Δουκικήν Αυθεντίαν της Βενετίας, ίνα προστατεύση και επανορθώση τας βλάβας της ρηθείσης κληρονόμου ημών.

Αύτη είναι η τελευταία θέλησις ημών και η διαθήκη, η οποία θέλομεν να διατηρήται αιωνίως ακεραία και στερεά και ως δωρεά μεταξύ των ζώντων και ως αντιρρητική προς τα μέλλοντα.
Εξεδόθη εν Κορίνθω εν έτει σωτηρίω 1399 τη 17η ημέρα του μηνός Σ/βρίου Ινδικτιώνος τρίτης εν πλήρει μαρτυρία του διδασκάλου Εγιδήνορος ιατρού φυσικού, του Ιωάννου Βρουραλιγίου του Αντωνίου Ερισληγίου και Ιακώβου και Αντωνίου Ψάλτου. Επί μείζονι δε ασφάλεια τιθέμεθα επί της παρούσης διαθήκης ημών την υποσυναπτομένην σφραγίδα ημών. Το πρωτότυπον της διαθήκης σώζεται εν τοις αρχειοφυλακείοις Ρηκαζόλι της Φλωρεντίας, εδημοσιεύθη δε εν τη αυτή παρεφθαρμένη ιταλική γλώσση εν τη οποία εγράφη, υπό του Buchon, Nouvelles Recherches II, σ. 254 — 261.

Διά της διαθήκης ταύτης η Δούκισσα της Κεφαληνίας Φραγκίσκα εγένετο κληρονόμος όλων των χωρών του πατρός αυτής Ραΐνερίου Δουκός των Αθηνών πλην της Λεβαδείας και των Θηβών, παραχωρηθεισών εις τον νόθον υιόν αυτού Αντώνιον, και πλην της πόλεως των Αθηνών μετά της περιχώρου αυτής, παραχωρηθείσης εις την Λατινικήν εκκλησίαν της Υπεραγίας Μαρίας εν Αθήναις υπό την κηδεμονίαν της Βενετίας, η οποία και εξήσκησε πραγματικώς την επιτροπικήν δικαιοδοσίαν αυτής ευθύς, ότε έλαβε γνώσιν και αντίγραφον της διαθήκης επί του Δουκός Αντωνίου Βανερίου.

Από το βιβλίο του Ευστάθιου Κ. Λιβιεράτου «Ιστορία Της Νήσου Κεφαλληνίας»

Με την φροντίδα του κ. Γ. Μοσχονά