Μιχαλιτσάτα: Ένα μικρό χωριό της Παλικής, που αντιστέκεται στη λήθη…

«Σεβόμενος την προσπάθεια των ακούραστων εργατών της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας Μιχαλιτσάτων και του Ιερέα της κ. Χαράλαμπου Μαρκέτου αποφάσισα να συντάξω μία σύντομη ιστορικο-λαογραφική μονογραφία επικεντρωμένη στο χωριό και στην εκκλησία του».

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
Ληξουρίου- Μιχαλιτσάτα 17-7-2006
Εορτή της Αγίας Μαρίνας

Τοποθεσία
Στο νότιο τμήμα του λόφου Μεροβίγλι της Παλικής, βρίσκεται το χωριό Μιχαλιτσάτα. 

Ιστορία
Φαίνεται πως το χωριό δημιουργήθηκε από κάποιον Μιχαλίτζη, ο οποίος άφησε κληρονομιά το όνομά του, κατά την τότε συνήθεια που έπαιρναν οι τόποι από τους πρωτοκατοικήσαντες. Το επίθετο Μιχαλήτζη το συναντάμε στο πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής της Κεφαλληνίας, όπου είναι η παλαιότερη γραπτή πηγή πληροφοριών για το νησί μας. Στην Επιτομή του Πρακτικού συναντάμε το ίδιο επίθετο με γραφή γιώτα, σ’ όλα του τα (ι), δηλαδή «Μιχαλίτζι».

Ως χωριό είναι αρκετά παλαιό και το βρίσκουμε στην απογραφή του Pietro Castrofilaca το 1583 με την γραφή Micalicata. Στην απογραφή αυτή το χωριό είχε 28 άνδρες, 59 γυναίκες και κορίτσια, 31 αγόρια και 6 γέρους.

Το χωριό αυτό ήταν πάντα ενσωματωμένο διοικητικά με το Ληξούρι, επειδή ήταν μικρό και κοντά στην πόλη. Η όμορφη θέα που σου χαρίζει σε κάνει να θαυμάσεις τη θέση που είναι κτισμένο και να απλώσεις το μάτι σου τόσο στο άνοιγμα του κόλπου του Λιβαδιού όσο και δυτικά και νότια να δεις τη νησίδα των Βαρδιάνων και την περιοχή της Κατωγής.

Το χωριό αυτό λόγω της καλής θέσης του, κατοικήθηκε από παλιά και ιδιαίτερα δε από πρόσφυγες Έλληνες μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολη. Αυτό το συμπεραίνουμε από πληροφορίες που μας παρέχει ο ιστοριοδίφης Ηλίας Τσιτσέλη στο έργο του, τα Σύμμικτα. Μας λέει πως ο Φραντζής Μιχαήλ, σπουδαίος παιδαγωγός και φυσικομαθηματικός της εποχής του γεννήθηκε στα Μιχαλιτσάτα το 1725. Το επίθετο υποδηλώνει καθαρά τη βυζαντινή καταγωγή της οικογένειας. Για το συγκεκριμένο θέμα του Φραντζή, ο Τσιτσέλης λέει πως πιθανώς να κατάγονται από την περιοχή της Πεσσάδας έπειτα από την Κωνσταντινούπολη και μετά να κατοίκησαν στα Μιχαλιτσάτα. Είναι άγνωστο ο τρόπος της απώλειας της περιουσίας των Φραντζή και της απόκτησής της από τους Μελισσινούς.

Για τα Μιχαλιτσάτα υπάρχει η παράδοση πως πέρασε ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός και σε κάποιο πηγάδι κοντά μάζεψε τον κόσμο και δίδαξε. Άλλη παράδοση λέει πως ζήτησε νερό και δεν του έδωσαν και έφυγε στενοχωρημένος.

Οι Μιχαλιτσάδες είναι τύποι εύθυμοι και χαμογελαστοί. Από παλιά κρατούσαν το πανηγύρι του χωριού τους και το χαίρονταν. Υπάρχουν αναφορές στον τύπο σε παλαιότερες δεκαετίες, όπου καλούσαν και ενημέρωναν για το πανηγύρι και μάλιστα ότι θα γίνει με μεγαλοπρέπεια.

Βέβαια διασκέδαζαν και κατά την περίοδο του καρναβαλιού, όπως και τ’ άλλα χωριά, αλλά δεν παρέλειπαν να κατέβουν στο Ληξούρι μιας και διοικητικά ανήκαν σε αυτό. Το 1927 έγινε ένας μεγάλος χορός στα Μιχαλιτσάτα, που σχολιάστηκε ακόμη και από τον τύπο της εποχής.

Παραθέτω το κείμενο της εφημερίδας «Εληά» όπως έχει: «Μέγας χορός έλαβε χώραν υπό τους ήχους της μουσικής του κ. Παναγή Κατρέγαρου, και διοργανωθείς παρά του κ. Ευαγγέλου Κουνάδη εις το χωρίον Μιχαλιτσάτα. Εις την χοροεσπερίδα παρέστη και ο πενθερός του διοργανωτού κ. Ιωάννης Βάλσαμος, όστις από τον μεγάλον αυτού ενθουσιασμόν εχειροκρότησε τον υιόν του κ. Ε. Κουνάδην και τον εφίλησε σφικτά και του είπε: «Μπράβο ….σε συγχαίρω». Την Καθαράν Δευτέραν θα δοθή χορός εις την πλατείαν του Ληξουρίου, εις τον οποίον θα παραστούν πολλαί… εξοχότητες εκ του χωρίου Μιχαλιτσάτα.

Η Επιτροπή
Ευάγ. Κουνάδης, Νικόλ. Γκιόλμας,
Νικόλ. Αλεξανδρόπουλος (πλοίαρχος «Κεφάλου»),
Ευαγ. Βρανάς, Γερασ. Παπασπυράτος, Ιωάννης Μιχαλίτσης.
Σ. Λ.

«Μπράβο σου Καραπατάλια, 
και Βαγγέλη μου, Βρανά,
όπου τέτοιους καπετάνιους 
δεν ξανάδα πουθενά..
Θέλετε καλά και σώνει 
όπως είσθε στο τιμόνι
και κυττάτε τους καιρούς, 
να μπερδεύεστε με γλέντια,
με αστεία, με χορούς. 
Μα κυτάξατε στο γλέντι 
πώς να …προβετζάρετε, 
μήπως πέστε σε …υφάλους 
ξάφνου και …τρακάρετε!»

Ναοί
Ιερός Ναός της Αγίας Μαρίνας
Τα Μιχαλιτσάτα είχαν πολλούς ναούς και δυστυχώς σήμερα έχουν παραμείνει μόνο δύο. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει ο ενοριακός ναός της Αγίας Μαρίνας. Παλιά ο ναός ανήκε στις οικογένειες, Γκιόλμα, Κουτουφά, Μαντζαβίνου, Μιχαλίτση, Πυλαρινού, και μετέπειτα Αλεξανδροπούλου, Βαλσάμου, Λιβαθινού ή Λιβαθινοπούλου. Ο ναός καταστράφηκε από το σεισμό του 1953, ξαναφτιάχθηκε και συνεχίζουν οι επίτροποι και ο παπάς να διατηρούν το πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας. Στο εικονοστάσι του τέμπλου σώζονται έργα των αδελφών Κασόλα. Πρόκειται για σπουδαίους καλλιτέχνες από το Μεσολόγγι, που σε αυτούς χρωστάμε τα υπέροχα αντίγραφα των παλαιών ζωγραφικών έργων που εικονίζουν θέματα της Εξόδου του Μεσολογγίου.

Παλιά φρόντιζαν για το ναό η Καλλιόπη Κουτουφά, η Μαρία Κουτουφά μετέπειτα Λαμπίρη, η Ζαΐρα Μιχαλίτση και φυσικά όλες οι γυναίκες του χωριού που πρόσφεραν τη βοήθειά τους για να παρουσιάζεται το χωριό και το πανηγύρι του όσο το δυνατόν καλύτερο.

Σήμερα, με τη βοήθεια των επιτρόπων, του Παναγή Ανδρέα Αλεξανδρόπουλου και του Γερασίμου Διονυσίου Βαλσάμου, με την προεδρία του ιερέα Χαράλαμπου Μαρκέτου, φροντίζουν για το καλύτερο κατά την εορτή της Αγίας Μαρίνας και όχι μόνο.

Επίσης, βοηθούν με πολλή αγάπη και μεράκι πολλοί από το χωριό, ώστε να πραγματοποιηθεί το πανηγύρι όσο το δυνατό καλύτερο και φυσικά να λάμπει η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας: Οι αδελφές Βαλσάμου, Βασιλική, Βικτωρία και Νεκταρία, οι κόρες του Παναγή Αλεξανδρόπουλου Ειρήνη και Χρύσα, ο Άγγελος Βάλσαμος του Φωτίου, ο Θεοχάρης Καραντινός του Χαραλάμπους και ο Μαρίνος Διον. Βάλσαμος, ο Σωκράτης Διονυσίου Βάλσαμος.

Ναός του Αγίου Νικολάου
Ο ναός αυτός υπήρχε στη θέση Αγγλεγούρια και κατά το έτος 1779, μαρτυρείται ως ανακαινιστής και νοικοκύρης ο ιερομόναχος Χαράλαμπος Μιχαλίτζης. Ο ιερός αυτός ναός που βρισκόταν στο δρόμο για το χωριό πριν τη μεγάλη στροφή, υπήρχε έως το 1943 και ανήκε στην ιδιοκτησία των κληρονόμων του Πέτρου Τυπάλδου Αλεξανδράτου. Τη χρονιά αυτή ο ναός ήταν γεμάτος πολεμοφόδια και ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς. Στη θέση αυτή σήμερα υπάρχει ένα εικονοστάσι. 

Ναός της Αγίας Παρασκευής
Αυτός ο ναός υπήρχε στο Μεροβίγλι και όπως μας ενημερώνει ο ερευνητής – ιστοριοδίφης Κώστας Μονοκρούσος, αναφέρεται από τον Νοτάριο Γράβαρη Ευστάθιο, (28-1-1796).

Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου
Ο ναός αυτός βρισκόταν στην αρχή του χωριού και σήμερα δεν υπάρχει, εφόσον δεν έχει ξαναφτιαχθεί μετά το σεισμό. Ο ναός είχε κτιστεί από τον Σταματέλο Φραντζή το 1696. Κατεστράφη αρκετές φορές από τους σεισμούς. Πριν το σεισμό του 1953 ήταν ένας μικρός ναός και σήμερα στη θέση αυτή υπάρχει ακόμη ένα απομεινάρι της Αγίας Τράπεζας και κάποιες πλάκες του δαπέδου του.

Ναός του Αγίου Ιωάννη των Τσαγκαράδων ή Τζαγκαράδωνε
Ο ναός αναφέρεται το 1621 σε νοταριακή πράξη του νοταρίου Δελλαπόρτα Ιωάννη. Μέχρι το 1953 υπήρχε ο ναός στη θέση Ληνικά. Καταστράφηκε από το σεισμό του 1953 και στη θέση του κτίστηκε ναΐδριο από τον παλιό τσαγκάρη Διονύση Περδίκη. Το 1975 πέθανε ο Διονύσης Περδίκης ήσυχος ότι εκπλήρωσε την επιθυμία του.

Προσεισμικά στο ναό αυτό γινόταν μεγάλο πανηγύρι, αλλά δυστυχώς σήμερα όλα έχουν ξεχαστεί. Πάει, χάθηκαν οι τσαγκάρηδες, χάθηκε και το πανηγύρι αυτό που γινόταν κάθε χρόνο στις 8 του Μαΐου, γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Την παραμονή της εορτής, δηλαδή τις 7 του μηνός ξεκίναγε από το Ληξούρι όλη η πομπή, με πρώτη τη Φιλαρμονική του Ληξουρίου, πίσω ένα παιδί με μια κάνιστρα στο κεφάλι του με τους άρτους και πιο πίσω όλοι οι τσαγκάρηδες με τις οικογένειές τους. Όταν όλοι έμπαιναν μέσα στην εκκλησιά πριν αρχίσει ο εσπερινός, η Φιλαρμονική έπαιζε ένα – δύο μουσικά κομμάτια και έπειτα άρχιζε ο εσπερινός. Ευτυχώς και έχουν σωθεί κάποιες πληροφορίες για τη γιορτή αυτή στον τότε τοπικό τύπο. Βέβαια, πριν το σεισμό του 1953 άρχισε να μικραίνει αυτό το ωραίο πανηγύρι.

Η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας
Στη σατιρική εφημερίδα το « Ζιζάνιον» του Γεώργιου Μολφέτα υπάρχει η αγγελία για το πανηγύρι «… ότι θα γίνει το πανηγύρι… προσφερόμενης και της Φιλαρμονικής παρά της συντεχνίας των υποδηματοποιών». Επίσης, μέσα από τον τύπο της εποχή και στα χρόνια 1915-1930, υπήρχε στο Ληξούρι ένας τύπος ο Μικέλης Τζανάτος. Ήταν δε βοηθός του περίφημου ποιητή Μικελάκη Αύλιχου. Το έλεγαν, λόγω που είχε το ίδιο όνομα με το Αύλιχο, Μικέλη του Μικελάκη. Αυτός ο τύπος έκανε και χρέη παραγγελιοδόχου και ότι του ζητούσες από δουλειά για να ζήσει. Καμάρωνε δε να ντύνεται με τη ρεντικότα του Μικέλη Αύλιχου και να κάνει τη βόλτα του για να δείξει ότι είναι κι αυτός άρχοντας…και ποιητής.

Ένα μεγάλο διάστημα έκανε χρέη επόπτη του κοιμητηρίου. Σε αυτόν τον άνθρωπό είχαν αναθέσει οι τσαγκάρηδες να διοργανώνει το πανηγύρι στον Άγιο Ιωάννη. Το Μάιο του 1926 έγινε ένα πανηγύρι λαμπρό όπως γράφει η εφημερίδα του Χαράλαμπου Ευθυμιάτου: «… Κατ’ αυτήν παρέστη αρκετόν πλήθος, η Συντεχνία των Τσαγκαράδων εν Σώματι και η Φιλαρμονική Ληξουρίου. Σημ.: Η επιτυχία της εν λόγω εορτής οφείλεται περισσότερον εις τον Μικέλην του Μικελάκη παρά εις την Συντεχνίαν, και πολύ φοβούμεθα ότι, εκλείποντος μετ΄ολίγον του Μικέλη – ως ο ίδιος πιστεύει – δεν θα γίνεται η άνω πανήγυρης επιτυχής. Εκείνο ακόμη που έδωσεν εις την εορτήν ζωήν, ήτο η ιδιόρρυθμος και τεραστία αρτοκλασία (λίτραι άνω των 100) του γνωστού γλεντζέ φίλου κ. Π. Αρδαβάνη. Όχι ολίγον όμως συνετέλεσεν η γλυκιά φωνή και εν γένει παράστασης του ιερέως κ. Παρθενίου Λουκέρη.»

Μακάρι να αναβιώσει το παλιό αυτό πανηγύρι και συγχρόνως να γίνεται ένα μνημόσυνο και στους παλαίμαχους του σκληρού βελονιού και της κόλλας, τους τσαγκάρηδες.

Το σύντομο συναξάρι της Αγίας Μαρίνας
Η Αγία Μαρίνα είναι Αγία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ήταν κόρη του εθνικού ιερέα Αιδεσία και καταγόταν από την Αντιόχεια. Φημιζόταν για τη μόρφωση και την αρετή της. Ασπάσθηκε κρυφά το Χριστιανισμό σε πολύ νεαρή ηλικία, αλλά αποκαλύφθηκε επειδή αρνήθηκε να παντρευτεί τον Έπαρχο Ολύμβριο και μαρτύρησε με αποκεφαλισμό. Η μνήμη της εορτάζει στις 17 του Ιουλίου.

Στην κεφαλονίτικη λαογραφία η μέρα εορτής της αναφέρεται στις παροιμίες, θεωρώντας τη μαζί με την εορτή του προφήτη Ηλία, σταθμό για τον Ιούλιο. 
«Τσ’ Αγιά – Μαρίνας ρώγα και τ’ αϊ – Λιός σταφύλι»
Δηλαδή τα σταφύλια ωριμάζουν έπειτα απ’ τις σταφίδες.

Οι άνθρωποι του χωριού
Οι Μιχαλιτσάδες είναι άνθρωποι γλεντζέδες και κεφάτοι. Πάνω απ’ όλα άτομα του μόχθου και του παλέματος για ζωή. Τους αρέσει να ζουν με ανέσεις και γιομάτοι με βιώματα. Όποιος ξένος δε, μείνει στα Μιχαλιτσάτα θα αφομοιωθεί και δε θα ξεκολλάει από το χωριό αυτό.

Ακολουθεί μια σύντομη και τιμητική αναφορά σε παλαιότερες μορφές που καταγόταν από τα Μιχαλιτσάτα:
Ο μεγάλος καλλιτέχνης Αγιογράφος Κωνσταντίνος Λιβαδάς Λιώκης παντρεύτηκε την Καρολίνα Κατσαΐτη από τα Μιχαλιτσάτα, την οποία ακολούθησε στο χωριό της μένοντας εκεί. Με την Καρολίνα απέκτησαν πέντε παιδιά. Ο Λιώκης έχει διακοσμήσει πολλούς ναούς της περιοχής μας και στο κελί της Αγιάς Μαρίνα σώζονται έργα του. Δυστυχώς, το σπίτι που έμενε ο Λιώκης και η γυναίκα του Καρολίνα στα Μιχαλιτσάτα το έκαψαν οι Γερμανοί και χάθηκαν πολλά έργα. Ωστόσο, ότι είχε απομείνει το πήρε μαζί του ο σεισμός του 1953.

Άνθρωποι του μόχθου και της τέχνης ήσαν ο παλιός ξυλογλύπτης Σπύρος Γκιόλμας και μετέπειτα την τέχνη αυτή συνέχισαν με επιτυχία τα παιδιά του ο Ευάγγελος, που είναι ακόμη στη ζωή και ο Νικόλαος. Κοντά σε αυτούς ήταν και ο Βαγγέλης Ιωάννου Μιχαλίτσης, που την τέχνη της ξυλογλυπτικής κράτησε δυνατά.

Επίσης, ο Γκιόλμας Διονύσιος του Σπύρου που ανέπτυξε τη μελισσοκομία με πολύ μεράκι και με επιστημονικές μεθόδους. Ο καθηγητής και αγωνιστής Παναγής Γκιόλμας του Τάση και ο στρατιωτικός Γεράσιμος Τζαννετάτος του Γεωργίου.

Ο λαμπρός δημοσιογράφος και αγωνιστής Νικόλας Καραντινός του Ευαγγέλου.

Επίσης, ο αξέχαστος παραγγελιοδόχος του Ληξουρίου Δημήτριος Κουτουφάς, ο Μίμης όλων μας, που το πήγαινε – έλα με το καραβάκι της γραμμής ποτέ δεν τον κούραζε.

Θερμά ευχαριστώ για τη βοήθειά τους τον Παναγή Ανδρέου Αλεξανδρόπουλο και τη σύζυγό του Ζαφειρούλα (Ρούλα) Σαβράμη Αλεξανδροπούλου, που μαζί με τους χωριανούς τους κοπιάζουν για το χωριό και την εκκλησία του.

Κείμενα – Παρουσίαση: Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός