Σοφία Αράβου-Παπαδάτου: Υγεία είναι όλα – Εκπομπή στο «Cosmos FM 96.5»

ΥΓΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΗ ΕΚΠΟΜΠΗ
COSMOS 96.5 FM – ΚΑΘΕ ΤΡΙΤΗ 3-4 μ.μ
ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΑΡΑΒΟΥ – ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ
Οδοντίατρος-MSc Κοινωνικής και Προληπτικής Οδοντιατρικής
Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας

Η ΥΓΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ – ΕΚΠΟΜΠΗ Νο 1

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Μέσα στους αιώνες, με όποιο τρόπο και αν αντιμετωπιζόταν, η Υγεία θεωρείτο το πολυτιμότερο αγαθό. Στους πρωτόγονους πολιτισμούς η υγεία, η ασθένεια και η θεραπεία ήταν συνδεδεμένες με τη μαγεία. Ο περίφημος μάγος της φυλής ήταν επιφορτισμένος με την θεραπευτική τελετουργία, με μεθόδους που ήταν πέρα και πάνω από την ανθρώπινη ερμηνεία. Η μεταφυσική, τα πνεύματα, τα τοτέμ σύμβολα, μπορούσαν να θεραπεύσουν ή να οδηγήσουν τον άνθρωπο στο μοιραίο, όπως πίστευαν.
Στην αρχαία Ελλάδα, οι πρώτες μαρτυρίες για την υγεία, τη νόσο και τη θεραπεία, εμφανίζονται στον Όμηρο. Αποσπασματικά αναφέρονται κάποιες διαδικασίες μαγείας συνδεδεμένες με την υγεία. Το θρησκευτικό στοιχείο όμως, οι θεοί δηλαδή, είναι εκείνοι που θεραπεύουν ή θανατώνουν. Η οργή ή η εύνοιά τους καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων.

Η ιατρική στον ελληνικό χώρο άρχισε να διαμορφώνεται επιστημονικά
από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους της Μιλήτου, Θαλή, Αναξίμανδρο και αργότερα τον Αναξιμένη. Ο Πυθαγόρας στη συνέχεια αναφέρει τις έννοιες Σύμπαν και Αρμονία. Η υγεία θεωρείται ως αρμονία του κόσμου. Ο άνθρωπος σαν μέρος του σύμπαντος, οφείλει να διατηρεί την εντός του αρμονία που τον καθιστά ηθικά σωστό και ψυχοσωματικά υγιή. Ένας άλλος προσωκρατικός, ο Εμπεδοκλής αναφέρει ως αιτία των ασθενειών τη διαταραχή στα τέσσερα στοιχεία της φύσης: νερό, αέρα, γη και φωτιά, αλλά και στους τέσσερις χυμούς του ανθρώπινου σώματος: αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μέλαινα χολή. Η μελαγχολία αποδιδόταν σε επικράτηση της μέλαινας χολής. Στους τέσσερις χυμούς του σώματος πίστευε και ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής1.

Ο Ιπποκράτης έβαλε τα θεμέλια της δυτικής Ιατρικής. Διατύπωσε τη θέση ότι η υγεία απαιτεί μία ισορροπία ανάμεσα στο περιβάλλον, στον τρόπο ζωής και στα διάφορα συστατικά της ανθρώπινης φύσης. Τα συστατικά αυτά είναι οι χυμοί και τα πάθη. Η αρμονία μεταξύ τους αποτελεί την ευκρασία-υγεία. Η διαταραχή τους φέρνει την δυσκρασία, με άλλα λόγια την ασθένεια.

Στο έργο του Ιπποκράτη «Περί αέρων, υδάτων, τόπων», η υγεία εξαρτάται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο αέρας, το νερό, η διατροφή, ο τόπος διαμονής και οι συνήθειες της ζωής. Στους χυμούς του σώματος πίστευε και ο Γαληνός, ο σπουδαιότερος γιατρός μετά τον Ιπποκράτη στους ελληνορωμαϊκούς χρόνους.

Στην ελληνική μυθολογία ο θεός Ασκληπιός ήταν υπεύθυνος για τη θεραπεία της ασθένειας, ενώ η κόρη του Υγεία εκπροσωπούσε τη διατήρηση της υγείας μέσα από το σωστό τρόπο ζωής, όταν δηλαδή διαχειρίζεται κανείς τη ζωή του σοφά. Η έννοια της αυτοΐασης στη μυθολογία, να θεραπεύεται κανείς μόνος του, εκφράζεται με τον Κένταυρο Χείρωνα, ο οποίος θεράπευσε το τραύμα του μετά από την κενταυρομαχία, με τα βότανα του Πηλίου. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την Ιατρική και δίδαξε ακόμα και τον Ασκληπιό.

Η έννοια της Πρόληψης για την Υγεία, εκτός από τους αρχαίους Έλληνες, εμφανίζεται στους Αιγύπτιους και στους Κινέζους. Οι Κινέζοι γιατροί αμείβονταν όσο οι ασθενείς τους ήταν υγιείς και έπαυαν να πληρώνονται όταν εκδηλωνόταν ασθένεια2.

ΜΗΧΑΝΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ- ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ -ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ

Στην Αναγέννηση ανατρέπεται η συνύπαρξη των δύο εννοιών, Θεραπείας και Πρόληψης. Ο Rene Descartes- Καρτέσιος, μεγάλος φιλόσοφος του 17ου αιώνα υιοθετεί τη μηχανιστική αντίληψη για τη λειτουργία του Σύμπαντος. Το ίδιο εισηγείται και για το σώμα. Διαχωρίζει την ψυχή από το υλικό-βιολογικό μέρος, με αποτέλεσμα να παραμεληθεί η ιπποκρατική ολιστική προσέγγιση της υγείας, που συνυπολόγιζε, μαζί με το σώμα, την ψυχή, το περιβάλλον και την κοινωνική παράμετρο.

Αυτή η θεώρηση μορφοποίησε την Ιατρική για τους επόμενους τρεις αιώνες, αλλά και μέχρι σήμερα, όπου το σώμα θεωρείται μηχάνημα. Στη «βλάβη», στην ασθένεια δηλαδή, απομονώνονται τα πάσχοντα συστήματα και αντιμετωπίζονται από τον ειδικό γιατρό μηχανικά ή χημικά με φάρμακα. Είναι το «περίφημο», όσο και σύγχρονο βιο-ιατρικό μοντέλο1. Η Πρόληψη πλέον αγνοείται.
Την περίοδο του Διαφωτισμού, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ για παράδειγμα, επαναφέρει την έννοια της ολιστικής αντιμετώπισης της υγείας και της πρόληψης της ασθένειας.

20Ος ΑΙΩΝΑΣ –ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Τον 20ο αιώνα επανέρχεται η ολιστική προσέγγιση της υγείας και η Πρόληψη της ασθένειας, χωρίς να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι εφαρμόζεται κιόλας. Η μηχανιστική αντίληψη της αντιμετώπισης του ανθρώπινου σώματος, δυστυχώς ζει και βασιλεύει. Η Ψυχολογία και η Κοινωνιολογία, η Ψυχιατρική, γνωρίζουν αντίστοιχα τις επιδράσεις του στρες, τη θετική αντιμετώπιση της ζωής και τόσα άλλα, αλλά στην πράξη η Ιατρική εξακολουθεί να είναι κατακερματισμένη σε ειδικότητες, που συνήθως κωφεύουν η μία προς την άλλη1,2,3.

Εντούτοις το 1948 ο ΠΟΥ- Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μας δίνει τον ορισμό για την Υγεία: «Υγεία δεν είναι μόνο η απουσία συμπτωμάτων ασθένειας, αλλά το σύνολο της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας».

Το 1978 στην Αλμα-Ατα τής τότε Σοβιετικής Ένωσης ο ΠΟΥ διατυπώνει τη στρατηγική για υγεία για όλους μέχρι το 2000. Ο στόχος δεν πραγματοποιήθηκε και μετατέθηκε για το 2025. Εντούτοις μέσα στη διακήρυξη της στρατηγικής βλέπουμε να διατυπώνεται η ολιστική αντιμετώπιση της υγείας, η ισότητα για την υγεία προς κάθε λαό, κάθε φυλή και κάθε ήπειρο. Η σύγχρονη πραγματικότητα όμως απέχει πολύ από αυτό το στόχο, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Η γαλλίδα κοινωνική ψυχολόγος Claudine Herzlich, τη δεκαετία του 90, μας δίνει την αναπαράσταση της υγείας και της ασθένειας. Μέσα από πολλές συνεντεύξεις και συμμετοχική παρατήρηση, σκιαγραφεί τις απόψεις των απλών ανθρώπων για την υγεία και την ασθένεια, όπως διατυπώνονται και εκφράζονται σήμερα4.

Υπάρχει πάντα η αντίληψη της ύπαρξης του βιο-ιατρικού μοντέλου, που δεν μπορεί να δώσει απάντηση στο γιατί εκδηλώνεται η ασθένεια. Απλά αναλαμβάνει να επισκευάσει τη «χαλασμένη μηχανή», το σώμα. Οι άνθρωποι όμως από τη μεριά τους, αποδίδουν σε μια επιθετική κοινωνία, την εμφάνιση της ασθένειας και όχι τόσο στην ατομική ευθύνη. Οι χαοτικές αστικές πόλεις, η χημική διατροφή, η απουσία χρόνου για άσκηση και χόμπυ που χαλαρώνουν, η μολυσμένη ατμόσφαιρα και το ακατάλληλο νερό, είναι κάποιες από τις διαστάσεις της κοινωνικής αιτιότητας, της κοινωνικής επιθετικότητας.

Μέσα στις αναπαραστάσεις της γαλλίδας κοινωνικής ψυχολόγου, σκιαγραφείται ακόμα, η ιατρογενής βλάβη. Η ευθύνη των ιατρικών επεμβάσεων και οι βλάβες-παρενέργειες που μπορούν να προκληθούν μέσα από την επιθετική υπερθεραπεία, δηλαδή των θεραπειών που δεν χρειάζονται, ή από την υποθεραπεία λόγω άγνοιας κάποιων επαγγελματιών της υγείας, με όλη τη συνακόλουθη πολυφαρμακία. Η περίφημη ιατρική ευθύνη4.

Ένας άλλος παράγοντας που εκφράζεται είναι ότι οι άνθρωποι επιθυμούν την ενημέρωση από τη μια μεριά, αλλά και τη δυνατότητα να συνυπολογίζεται η άποψή τους. Επιθυμούν το σεβασμό στην άποψη του απλού ανθρώπου για την ιατρική αντιμετώπιση, στα πλαίσια της συνεργασίας με το γιατρό, αλλά και της αυτοΐασης. Διατυπώνεται, τέλος, η στροφή προς τις εναλλακτικές μορφές ιατρικής, όπως είναι η ομοιοπαθητική, ο βελονισμός, η γιόγκα κ.α

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Φαίνεται ότι η εποχή μας και οι άνθρωποι, αναζητούν τις Ιπποκράτιες αρχές και την ολιστική αντιμετώπιση της υγείας, μετά από όλα τα δεινά που βίωσαν μέσα στους αιώνες. Η επιθετική κοινωνία της ανάπτυξης που αγνοεί τον άνθρωπο και τις ανάγκες του αποσκοπώντας μόνο στο κέρδος, ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή για να μετατραπεί. Η συλλογική ευθύνη είναι τεράστια και η ατομική πρωτοβουλία για δημιουργία μιας διαφορετικής συλλογικότητας, μιας άλλης κοινωνίας, ήρθε η ώρα να προβληθεί και να επιβληθεί.

ΣOΦΙΑ ΑΡΑΒΟΥ – ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ

Βιβλιογραφία

1 -Κουνάρη-Κωλέτση Χ., Μαμάη-Χωματά Ε. (2007) Κοινωνική Οδοντιατρική.
Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης
2 –Αράβου-Παπαδάτου Σ. (2001). Η συμβολή των Συμπεριφορικών
Επιστημών στη βελτίωση των σχέσεων Οδοντίατρου-Ασθενή.
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αθηνών
3 – Π.Ο.Υ. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (1981) Παγκόσμια Στρατηγική για
«Υγεία για όλους μέχρι το έτος 2000»
4 –Herzlich Claudine (1995) Κοινωνική αναπαράσταση της υγείας και της ασθένειας και η δυναμική τους στο κοινωνικό πεδίο. Στο Κοινωνικές
αναπαραστάσεις. Επιμ. Παπαστάμου Σ., Μαντόγλου Α.