Τα οικόσημα της Κεφαλονιάς

Η λέξη οικόσημο, είναι σύνθετη και όπως εύκολα συνάγεται, αναφέρεται στο σήμα του οίκου. Πρόκειται για μια συμβολική παράσταση (ζώων, εργαλείων, φυτών, όπλων κλπ.), η οποία αποτελεί διακριτικό έμβλημα οίκων ευγενών. Ο δε κλάδος της ιστορίας που ασχολείται με τη μελέτη των οικοσήμων λέγεται Εραλδική.

Η χρήση των οικοσήμων ως διακριτικών εμβληματικών ομάδων, στρατιωτικών, κρατών κλπ. έρχεται από την αρχαιότητα. Πληροφορίες βρίσκουμε σε πολλούς ιστορικούς και γεωγράφους της Αρχαίας Ελλάδας και της Ανατολής. Κατόπιν, η περίπτωση των οικοσήμων πέρασε στους Ρωμαίους, ενώ χαρακτηριστικά αναφέρεται η περίπτωση του Καίσαρα που είχε υιοθετήσει ως έμβλημα του μια πεταλούδα και έναν κάβουρα. Εμβλήματα όμως όπως τα εννοούμε σήμερα, με καθορισμένο χρώμα και με ιδιαίτερα πλαισιωμένα κληρονομικά σήματα στις σφραγίδες και στις σημαίες, εισήχθησαν στην Ευρώπη κατά τον 11ον αιώνα, λόγω των Σταυροφοριών.

Ο όρος Εραλδική προέρχεται από τον αγγλική λέξη herald (=κήρυκας). Κατά το Μεσαίωνα, οι κήρυκες δεν κανόνιζαν μόνο τις κονταρομαχίες και τις ιπποτικές γιορτές, αλλά και ανακοίνωναν τις επιθυμίες των αρχόντων στο λαό. Ήταν έμπειροι γνώστες των δικαιωμάτων της τάξης των ευγενών και αναγνώριζαν τη θέση ιεραρχικά, σύμφωνα με το έμβλημα του κάθε άρχοντα και του υψηλόβαθμου. Έτσι, έπρεπε να γνωρίζουν τις μορφές και τα χρώματα που είχαν τα οικόσημα, και ρητά να παρεμποδίζουν το σφετερισμό των τίτλων ευγενείας. Τα καθήκοντά τους και οι διατάξεις που αφορούσαν το έργο τους, κωδικοποιήθηκαν γύρω στο 12ον αιώνα, με ακριβείς πλέον νόμους και κανονισμούς.

Τα οικόσημα πέρασαν και στα Επτάνησα, ύστερα από τις δυτικές επιδράσεις που αναπόφευκτα ήλθαν στο νησιά, για να χαρακτηρίζουν και να ορίζουν τη δύναμη και τα προνόμια των ευγενών. Τα εμβλήματα ήλθαν στην Κεφαλονιά με τον οίκο των Ορσίνι, όταν αυτός έγινε επικυρίαρχος του νησιού. Στα διάφορα έγγραφα των Τόκκι, που έχουν φθάσει έως σήμερα, διαπιστώνεται πως την εποχή εκείνη υπήρχαν αριστοκρατικές οικογένειες στο νησί, πράγμα που πιστοποιείται και από τον ιστορικό Moresini.

Στα 1500 περίπου οι Ενετοί είχαν πλεόν κατακτήσει την Κεφαλονιά. Από τις πρώτες ενέργειές τους ήταν να αναστηλώσουν το κάστρο του Αγίου Γεωργίου, το οποίο και έγινε κέντρο διοίκησης του νησιού και έδρα του Διοικητή του. Το 1505, σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Π. Λοβέρδο, οι Κεφαλονίτες έστειλαν την πρώτη τους πρεσβεία στην ενετική κυβέρνηση, η οποία τους επέτρεψε τη σύσταση συμβουλίου, με τον όρο ότι όσοι επιθυμούν να συμμετάσχουν στο σώμα αυτό θα πρέπει να κατοικούν μέσα στο Κάστρο, στο προάστιο ή το πολύ ένα μίλι μακριά από αυτό. Το Συμβούλιο που συστήθηκε τότε δεν αποτελείτο μόνο από αριστοκρατικές οικογένειες, αλλά και από εκείνες που είχαν λάβει προνόμια από παλαιότερες εποχές και οι οποίες ανέρχονταν τον αριθμό 95. Σύμφωνα με τον ιστορικό Λοβέρδο, μία Χρυσή Βίβλος των ευγενών της Κεφαλονιάς καταρτίστηκε το 1604 και ο ίδιος ιστορικός βεβαιώνει ότι και μια νέα συντάχτηκε το 1751.

Στα 1500 περίπου οι Ενετοί είχαν πλεόν κατακτήσει την Κεφαλονιά. Από τις πρώτες ενέργειές τους ήταν να αναστηλώσουν το κάστρο του Αγίου Γεωργίου, το οποίο και έγινε κέντρο διοίκησης του νησιού και έδρα του Διοικητή του. Το 1505, σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Π. Λοβέρδο, οι Κεφαλονίτες έστειλαν την πρώτη τους πρεσβεία στην ενετική κυβέρνηση, η οποία τους επέτρεψε τη σύσταση συμβουλίου, με τον όρο ότι όσοι επιθυμούν να συμμετάσχουν στο σώμα αυτό θα πρέπει να κατοικούν μέσα στο Κάστρο, στο προάστιο ή το πολύ ένα μίλι μακριά από αυτό. Το Συμβούλιο που συστήθηκε τότε δεν αποτελείτο μόνο από αριστοκρατικές οικογένειες, αλλά και από εκείνες που είχαν λάβει προνόμια από παλαιότερες εποχές και οι οποίες ανέρχονταν τον αριθμό 95. Σύμφωνα με τον ιστορικό Λοβέρδο, μία Χρυσή Βίβλος των ευγενών της Κεφαλονιάς καταρτίστηκε το 1604 και ο ίδιος ιστορικός βεβαιώνει ότι και μια νέα συντάχτηκε το 1751.

Στην περίπτωση της Κεφαλληνίας, η νεότερη και αξιόλογη καταγραφή και μελέτη των οικοσήμων, που αφορά τους ευγενείς της Κεφαλληνίας, έγινε από τον γενεαλογιστή Ευγένιο Ραγκαβή και το έργο του με τίτλο «Livre dʼ Or de La Noblesse Ionienne». Ο δεύτερος τόμος αφορά την Κεφαλονία και τυπώθηκε από τον εκδοτικό οίκο Ελευθερουδάκη, στην Αθήνα, το 1929. Ο Ραγκαβής συγκέντρωσε πληροφορίες από διάφορες πηγές και δημιούργησε μια συλλογή ικανή από όγκο και ενημέρωση για την πορεία των οικογενειών επί Αγγλοκρατίας που διατήρησαν ή εξαγόρασαν τίτλους στο νησί μας.

Το τελευταίο Libro Dʼ oro για τις οικογένειες των ευγενών του νησιού μας κάηκε με την έλευση των γάλλων Δημοκρατικών, το 1797, στο νησί και της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας, στην τότε κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας, σημερινή πλατεία Ελευθερίας (πλατεία καμπάνας).

Στο έργο του Ραγκαβή υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για τις αριστοκρατικές οικογένειες της Κεφαλληνίας, κυρίως στην περίοδο της Αγγλοκρατίας. Όπως λέει στον πρόλογό του, υπήρχαν πληροφορίες για οικογένειες που δε μπόρεσε να τις ανασυνθέσει και να συντάξει τη γενεαλογία τους. Σε κάθε οικογένεια που αναφέρει αναλυτικά τη γενεαλογία της, στην αρχή εικονίζει το οικόσημό της.

Στην παρούσα δημοσίευση παρουσιάζουμε μια εικόνα περισσότερο φωτογραφική για τα οικόσημα των αρχοντικών οικογενειών της Κεφαλληνίας, κυρίως κατά την Αγγλική περίοδο στο νησί μας.

Σήμερα, ευτυχώς δεν υφίσταται η διαφορά των διακρίσεων και κοινωνικών τάξεων. Απλά, μέσα στη νοσταλγία και στο μεράκι της ιστορίας, η ενασχόληση με τα οικόσημα, παρέχει στοιχεία μελέτης μια εποχής και την κατανόηση των κοινωνικών κανόνων που την αποτελούσαν. Τα οικόσημα πλέον εξασκούν μια γοητεία και ένα εποπτικό υλικό που προσφέρεται, γιατί όχι, ακόμη και για τουριστική προβολή.