ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΛΗΞΟΥΡΙΟΥ: Το κληροδότημα Παναγή Μαντζαβινάτου

Διάλεξη του καθηγητή κ. Γεράσιμου Πεντόγαλου στην κεντρική αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Ληξουρίου με θέμα: “Η Ιστορία του Γενικού Νοσοκομείου Ληξουρίου – Μαντζαβινάτειο”

«…για την επιτυχή ευόδωση των στόχων κάθε ευαγούς κληροδοσίας καθοριστικός είναι ο ρόλος αυτών που έχουν οριστεί για την πραγματοποίησή των όποιων προβλέψεων του στα χρόνια που θα ακολουθήσουν…»

Το κληροδότημα Παναγή Μαντζαβινάτου και η ευτυχής κατάληξη του οράματος του κληροδόχου δείχνει αυτό που η καθημερινή πρακτική περί τα κληροδοτήματα επιβεβαιώνει. ‘Οτι για την επιτυχή ευόδωση των στόχων κάθε ευαγούς κληροδοσίας καθοριστικός είναι ο ρόλος αυτών που έχουν οριστεί για την πραγματοποίησή των όποιων προβλέψεων του στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Οι αδελφοί Αλιβιζάτου, τέκνα Σπυρίδωνος, δικαίωσαν την εμπιστοσύνη του διαθέτη.

Ο Παναγής Μαντζαβινάτος

Ο Παναγής Οεοδώρου Μαντζαβινάτος είχε γεννηθεί το 1844 στο χωριό Σκινιάς της Παλικής και νέος μετά τους σεισμούς του 1867 μετανάστευσε στη Ρουμανϊα. Επιδόθηκε σε εμπορικές επιχειρήσεις, διαδοχικά σε διάφορες πόλεις και το 1894 νυμφεύτηκε την Ουγγαρέζα Αντωνία Ντεμέλη. Κατόρθωσε να σχηματίσει μικρή περιουσία την οποία εκποίησε το 1906 και επέστρεψε στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου συνέχισε να εργάζεται, ενώ όταν του είχε ζητηθεί ποτέ δεν είχε αρνηθεϊ τη συνδρομή του σε συγγενείς αλλά και στο χωριό της γέννησής του. Προς το τέλος του βίου του επέστρειμε στο Σκινιά όπου και τον ευρήκε ο θάνατος στις 2 Ιανουαρίου 1930.

Επαφή με τους Αλιβιζάτους

Κατά το διάστημα της διαμονής του στην Αθήνα συχνή ήταν η επικοινωνία του με τους αδελφούς Αλιβιζάτους Νικόλαο και Ανδρέα οι οποίοι και του υπέβαλλαν την ιδέα να κληροδοτήσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για την ίδρυση «εντός της πόλεως Ληξουρίου» νοσοκομείου που θα κάλυπτε τις νοσηλευτικές ανάγκες των κατοίκων της επαρχίας. Η παιδική ανάμνηση της έλλειψης νοσοκομείου εύκολα προσιτού στους κατοίκους της Πάλης λόγω συγκοινωνιακών δυσχεριών ασφαλώς και έδρασε για τη συγκεκριμένη απόφαση. Αλλά κυρίως η εμπιστοσύνη του στους εκτελεστές των οραμάτων του που τους περιέβαλλε με απεριόριστη εκτίμηση έδρασαν καθοριστικά στο να λάβει τις τελικές αποφάσεις του.

Η διαθήκη του 1924

‘Ετσι με την πρώτη κατά σειρά διαθήκη που συνέταξε στις 23 Απριλίου του έτους 1924 ορίζει ότι: «Επιθυμών να ιδρυθή εντός της πόλεως Ληξουρίου της Κεφαλληνiας νοσοκομείον φέρον τον τίτλον Νοσοκομείον Παναγή και Αντωνίας Μαντζαβινάτου, όπως εν αυτώ νοσηλεύονται ιδίως συμπολίται μου της επαρχίας Πάλης κληροδοτώ τω ιδρυθησομένω τούτω νοσοκομείω τα εξής ακίνητα. 1) Την ενταύθα επί της οδού Δώρου αρ. 9 παρά την Ομόνοιαν τετραώροφον οικίαν μου μετά της λοιπής περιοχής της …. 2) την ενταύθα επί της οδού Μα yνησίας αρ. 19 ισόγειον οικίαν μου παρά τον Αγιον Παντελεήμονα μεθ’ όλης της περιοχής της……. Εντέλλομαι δε όπως μετά τον θανατόν μου εκποιηθή η πρώτη επί της οδού Δώρου 9 οικία μου το δε τίμημα εκ της εκποιήσεως μετ’ αφαίρεσιν εννοείται του εις την σύζυyόν μου διατιθεμένου ποσού και του κατωτέρω εις την Πολυκλινικήν Αθηνών κληροδοτήματος να χρησιμεύση δια την σύστασιν και ίδρυσιν του εν λόγω νοσοκομείου εν Ληξουρίω ούτινος το Διοικητικόν Συμβούλιον να απαρτίσωσι οι τρείς εκτελεσταί της παρούσης διαθήκης μου, προς τους οποίους ουδένα περιορισμόν θέτω όσον αφορά την εν γένει οργάνωσιν και λειτουργίαν του Νοσοκομείου έχων πεποίθησιν εις την εντιμότητα και την ερyατικότητα αυτών. Μετά δε τον θάνατον της συζύγου μου ή αν τυχόν αύτη προαποβιώσει εμού, το Διοικητiκόν Συμβούλιον του Νοσοκομείου τούτου δύναται είτε να εκποιήσει την δευτέραν οικίαν μου επί της οδού Μαγνησίας αρ. 19 είτε να την διατηρήσει προς εκμετάλλευσιν των εισοδημάτων της. Εις το αλματωδώς προοδεύσαν και πολλά υποσχόμενον γνωστόν εν Αθήναις θεραπευτήριον «η Πολυκλινική Αθηνών» όπερ είναι δημιούργημα ακαταπονήτων και διαρκών μόχθων των αδελφών Νικολάου και Ανδρέου Αλιβιζάτου κληροδοτώ δραχμάς είκοσι πέντε χιλιάδας (25.000) εκ του τιμήματος της εκποιηθησομένης ως άνω επί της οδού Δώρου τετραορόφου οικίας μου».
Από τις δωρεές που ακολουθούν στη διαθήκη και αφορούν κυρίως αγροτεμάχια προς τους ανεψιούς του παιδιά του αδελφού του ενδιαφέρουσα είναι η κληροδοσία του ημίσεως διορόφου οικίας στο Σκινιά «προς τον σκοπόν να χρησιμεύση ως σχολείον των μικρών συγχωριανών μου». Και το κείμενο της διαθήκης συνεχίζει «Διά την ασφαλή και πιστήν των ανωτέρω διατασσομένων εκτέλεσιν ονομάζω και διορίζω εκτελεστάς της παρούσης διαθήκης μου τους 1) Νικόλαον Αλιβιζάτον Καθηγητήν Πανεπιστημίου, 2) Ανδρέαν Αλιβιζάτον, Ιατρούς αμφοτέρους οίτινες πρώτοι μοι ενέπνευσαν την ευγενή ιδέαν της κοινωφελούς διαθέσεως της περιουσiας μου και τους οποίους παρακαλώ ν’ αναλάβωσι το έρyον τούτο, διότι έχω πεποίθησιν ότι το ιδρυθησόμενον Νοσοκομείον θέλει προκόψει υπό την διεύθυνσίν των όπως προόδευσε η Πολυκλινική Αθηνών, δημιούρyημα της δραστηριότητος και των αyώνων των δύο τούτων εντiμων Κεφαλλήνων, 3) Διονύσιον Αλιβιζάτον [αδελφόν των προαναφερθέντων], ους και εκ των προτέρων απαλλάσσω της υποχρεώσεως να λογοδοτήσωσι. Αν ο εις των ειρημένων εκτελεστών αποθάνη ή απουσιάση εν τοιαύτη περιπτώσει οι έτεροι επιζώντες ή παρόντες θέλουσι εκλέξη άλλο πρόσωπον. Αν δε δύο εκτελεσταί αποθάνωσι ή απουσιάσωσiν ο έτερος επιζών ή παρών θέλει εκλέξη τα αντικαταστήσοντα αυτούς πρόσωπα. Ωσαύτως οι εκτελεσταί δύνανται να προσλάβωσι και άλλους εκτελεστάς. Οι εκτελεσταί αποτελούσι και το Διοικητικόν Συμβούλιον του ιδρυθησομένου νοσοκομείου».

Η διαθήκη του 1926

Δύο χρόνια αργότερα ο διαθέτης θα συντάξει πράξη τροποποίησης της προηγούμενης διαθήκης στις 13 Δεκεμβρίου του έτους 1926. Οι αξιολογότερες μεταβολές είναι η ρητή έκφραση της επιθυμίας του όπως οι άποροι ασθενείς από το χωριό Σκινιάς νοσηλεύονται δωρεάν στο μέλλον να ιδρυθεί Νοσοκομείο και ο περιορισμός της χορηγίας στην Πολυκλινική Αθηνών από 25.000 δραχμές μόνο σε 5.000. Σε τρίτη πράξη τροποποίησης των προηγούμενων διαθηκών στις 6 Οκτωβρίου του 1928 ρυθμίζει λεπτομέρειες που αφορούν κληροδοσίες προς τους ανεΨιούς του και αναθεωρεί τη χορηγία προς την Πολυκλινικrj Αθηνών αντί του ποσού των 5.000 στο αρχικό των 25.000 όταν θα εκποιηθή η επί της οδού Δώρου οικία.
Οι εκτελεστές της διαθήκης μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους προσπάθησανκαι πέτυχαν την αύξηση της περιουσίας του κληροδοτήματος καθώς το ποσό που εκληροδοτείτο με τις διαθrjκες ήταν «εντελώς ανεπαρκές» για την ίδρυση και τη συντήρηση του Νοσοκομείου. Ο θεμέλιος λίθος του Νοσοκομείου-Ο πόλεμος
Σε σχέδια του αρχιτέκτονα Π. Καραντινού, με επιβλέποντα μηχανικό τον Π. Λιβιεράτο και εργολήπτη το Ζακύνθιο μηχανικό Ιωάννη Νέγκα, τέθηκε τον Αύγουστο του 1939 ο θεμέλιος λίθος του Νοσοκομείου και άρχισαν με ταχύ ρυθμό οι εργασίες ανέγερσης του κτιρίου.
Η έκρηξη του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου είχε την επίπτωσή της στην πρόοδο των οικοδομικών εργασιών. Η δέσμευση του σιδήρου οικοδομής -έστω και προαγορασμένου- από το κράτος είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση του εργολήπτη Ιωάννη Νέγκα και τη διακοπή των εργασιών. Με τις δραστήριες ενέργειες του Ανδρέα Αλιβιζάτου εξασφαλίσθηκε η απαιτούμενη ποσότητα τσιμέντου από την Εταιρεία «Ηρακλής» και η χορηγία σιδήρου από το Υπουργείο Αεροπορίας έτσι που ο νέος εργολήπτης Σταμάτιος Ζενετζής από το Φεβρουάριο του 1940 μέχρι το τέλος Απριλίου του ιδίου έτους πέτυχε να αποπερατώσει τον από μπετόν αρμέ σκελετό του Νοσοκομείου. Οι εργασίες συνεχίζονταν με εσωτερικές κατασκευές μέχρι το Σεπτέμβριο του 1940 όταν η έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου είχε ως συνέπεια τη διακοπή των εργασιών.
Τα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής χαρακτηρίζονται από την παύση κάθε οικοδομικής εργασίας στο κτίσμα του Νοσοκομείου ή άλλης σχετικής με την ολοκλήρωσή του. Στο διάστημα αυτό το Δ.Σ. ανανεώνεται και στη θέση του Αντιπροέδρου τοποθετήθηκε ένας ακόμη εκ των αδελφών Σπυρίδωνος Αλιβιζάτου ο Αμίλκας Σ. Αλιβιζάτος που ο ρόλος του θα αποβεί καθοριστικός για την ολοκλήρωση του Ιδρύματος και τη λειτουργία του.

Οι μεταπολεμικές προσπάθειες

Η φροντίδα των εκτελεστών της διαθήκης για αύξηση της περιουσίας του Νοσοκομείου ήταν συνεχής αλλά οι προσπάθειες στα μεταπολεμικά χρόνια για εξασφάλιση δωρεών είχαν περιορισμένο αποτέλεσμα. Οι προοπτικές ήταν ενθαρρυντικές για την κατασκευαστική ολοκλήρωση όμως η κάλυψη των αναγκών σε ιατρικά εργαλεία, υλικό νοσηλείας και εξοπλισμό εργαστηρίων εφάνταζε προβληματική. Η μισθοδοσία ιατρικού, νοσηλευτικού και διοικητικού – τεχνικού προσωπικού ήταν ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα.
Η προσδοκία του ιδρυτού του κληροδοτήματος Παναγή Μαντζαβινάτου έγινε δυνατό να ολοκληρωθεί χάρη στις ενέργειες του Προέδρου του Δ.Σ. Αμίλκα Αλιβιζάτου. Το υψηλό κύρος που απελάμβανε στους κύκλους του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών του έδωσε τη δυνατότητα να ζητήσει τη συνδρομή της Σουηδικής Εκκλησιαστικής Αλληλοβοήθειας της ευρύτερα γνωοτής ως «Σβεσκα Χιρκουγιέλπεν». Η στενή του σχέση με τον Πρόεδρό της Επίσκοπο Γκούλμπεργ και τον Γενικό Γραμματέα της Γιόχανσον του επέτρεψε να εκθέσει όλη την πορεία της προσπάθειας σε ένα κατ’ αρχήν ευνοϊκά διατεθημένο Εκκλησιαστικό Συμβούλιο. ‘Υστερα και από την επίσκεψη του Προέδρου του και Γραμματέα του στο Ληξούρι όπου τιμήθηκαν και με τον τίτλο του επίτιμου δημότη αποφάσισαν γενναία οικονομική χορηγία (2.500.000) και συγχρόνως δωρεά ακτινολογικού μηχανήματος, ηλεκτρογεννήτριας, συσκευών μικροβιολογικού εργαστηρίου, χειρουργικών εργαλείων και σκευών νοσηλευτικής. Αυτές οι δωρεές και η αποστολή των υλικών που πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα από το 1957 μέχρι το 1960 επέτρειμαν την έναρξη της λειτουργίας του Νοσοκομείου την 1η Iανουαρίου του 1961. Δύο μήνες αργότερα έγιναν και τα επίσημα εγκαίνια με μεγάλη συμμετοχή κατοίκων της επαρχϊας Πάλης.

Τα πρώτα βήματα

Το νοσοκομείο ξεκίνησε με άριστους οιωνοϋς και σϋντομα αναδείχθηκε σε πρότυπο επαρχιακό νοσοκομείο. Νοσηλία βαρέων Παθολογικών περιστατικών, μαιεύσεις, καισαρικές επεμβάσεις και άλλες γυναικολογικές εγχειρήσεις, μικρές και μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις (όπως εγχειρήσεις περικαρδίου, πνευμόνων, ορθοπεδικές αλλά και βαρέων τραυματισμών), πρωτότυπες εργαστηριακές και ακτινολογικές εξετάσεις χαρακτήρισαν την προσφορά του στους κατοίκους της επαρχϊας αλλά και του υπόλοιπου νησιού. ‘Ομως παρά την σχεδόν καθημερινή πληρότητα των νοσηλευτικών κλινών, τα έξοδα λειτουργϊας του ήσαν πάντοτε ανώτερα από τα έσοδα και η ανάγκη οικονομικής ενίσχυσης από το Διοικητικό Συμβούλιο απαραίτητη κατά μήνα. Η υψηλής στάθμης ιατρική που εφαρμοζόταν ήταν δαπανηρή και φυσικά δεν ήταν δυνατή έκπτωση στο επίπεδό της. Το Νοσοκομεϊο κάτω από διαδοχικές επιστημονικές και διοικητικές διευθύνσεις προσέφερε και προσφέρει μέχρι τις ημέρες μας σημαντική βοήθεια στους κατοίκους του Ληξουριού και της περιφέρειας του. ‘Ομως η τύχη του ως νοσοκομείου κληροδοτήματος στο επίπεδο Οργανισμού ιδιωτικού δικαίου αγαθοεργού πρωτοβουλίας ήταν προκαθορισμένη στις νέες συνθήκες που η εξέλιξη της ιατρικής διαμόρφωσε. Προκειμένου να ανταποκριθεί στον προορισμό του, τη νοσηλευτική κάλυψη των ασθενέστερων οικονομικά κατοίκων της περιοχής μόνο κάτω από πλήρη κρατική επιχορήγηση μπορούσε να συνεχίσει. Η υπαγωγή του στο Εθνικό Σύστημα Υγείας ήταν η ορθή λύση για να συνεχίσει τον ανθρωποσωτήριο ρόλο του. Και το τελικό δίδαγμα από τιην πορεία του είναι ότι οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται οδηγούν αρχικούς σχεδιασμούς κληροδοτημάτων στην αναθεώρηση παλαιότερα θεσμοθετημένων κανόνων. Τα σύγχρονα νοσοκομεία -όπως και άλλοι οργανισμοί- πολυδάπανα και διογκούμενα σε εξοπλισμό και προσωπικό έχουν ανάγκη υψηλών χρηματοδοτήσεων που κατά κανόνα μόνο η κρατική χορηγία μπορεί να καλύψει.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜ. “ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ”.