Το πανηγύρι της Παναγίας στα Θέματα τη Νια Τρίτη

Σε ένα πλάτωμα στα μισά του ύψους του βουνού της Αγίας Δυνατής, στην περιοχή της Πυλάρου, στέκει η Ιερά Μονής της Παναγίας στα Θέματα.

Η Μονή χρονολογείται από το 1096 και υπάρχουν πολλές διαφορετικές γνώμες από πού να πήρε το όνομά της.

Μια λαϊκή παράδοση της περιοχής λέει, πως η ονομασία δόθηκε λόγω που η θαυματουργική εικόνα της Παναγίας βοηθούσε όσους έχουν προβλήματα, δηλαδή θέματα και αυτός ήταν ο λόγος που ονομάστηκε «Παναγία στα Θέματα». Άλλοι ιστορικοί και νοτάριοι αναφέρουν πως υπήρχε παλιός οικισμός με το όνομα Θέματα και άφησε κληρονομιά το όνομά του στη Μονή. Ακόμη έχει ειπωθεί πως λόγω που η Κεφαλληνία, υπήρξε Βυζαντινό Θέμα, κάποιος αρχηγός ή διοικητής, από τους πολλούς, να είχε την έδρα του εκεί και η εκκλησία της περιοχής πήρε το όνομα του «Θέματος».

Εκείνο που έως σήμερα δεν αναφέρεται είναι, γιατί γιορτάζει αυτή η Μονή τη Νια Τρίτη, (Τη Νέα Τρίτη) ή την Τρίτη του Πάσχα, που εορτάζει η Παναγία η Δαμασκηνή. Επιβάλλεται μια αναφορά για την Νια Τρίτη του Πάσχα. Την Τρίτη μετά το Πάσχα ο λαός την αποκαλεί Νέα Τρίτη και λέγεται Νια Τρίτη. Έχουν ειπωθεί πολλά για αυτή την ημέρα. Είναι δε αφιερωμένη στην Παναγία την «Τριχερούσα» και γιορτάζουν αρκετές εκκλησίες και ναοί την ημέρα αυτή στο νησί μας.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση1 τη Βυζαντινή εποχή, που ξέσπασε η εικονομαχία έπειτα από προτροπή του εικονομάχου αυτοκράτορα Λέοντος του Ίσαυρου, δόθηκε διαταγή στον άρχοντα της Δαμασκού να κόψει το χέρι του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού. Η παράδοση λέει, πως ο αγιογράφος Δαμασκηνός δεήθηκε, και ως του θαύματος το αποκομμένο χέρι, κολλήθηκε και γιατρεύτηκε, από τότε δε ο άγιος αφιέρωσε το χέρι του ζωγραφίζοντάς το στο κάτω μέρος της εικόνας της Παναγίας.

Αυτός είναι ο λόγος που η Παναγία που εορτάζει την Νια Τρίτη λέγεται «Τριχερούσα» και αλλού «Δαμασκηνή».Η εικόνα που βρίσκεται στην Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου του Αγίου Όρους, το εικονιζόμενο χέρι του Δαμασκηνού είναι στο κάτω μέρος, η δε Παναγία, κρατά τον Χριστό Είναι δε σπάνιο να βρεθεί εικόνα, που να εικονίζεται μόνο η Παναγία και το τρίτο χέρι να βρίσκεται δεξιά ή αριστερά στο πάνω μέρος, δίπλα από το πρόσωπο της Θεομήτορος. Τέτοια εικόνα είναι η λεγόμενη Παναγία η Δαμασκηνή της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στο Ληξούρι. Εκεί γίνεται γιορτή με μεγάλη ευλάβεια και πίστη.

Επίσης την ίδια ημέρα εορτάζει και η Παναγία στα Κουρουκλάτα, και η Παναγία στα Θέματα της Πυλάρου, όπου και γίνονται σπουδαία πανηγύρια.

Η Παναγία στα Θέματα της Πυλάρου, είναι η λεγόμενη «Πορταΐτισσα», που έχει σχέση με την Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Πιθανόν, όπως ειπώθηκε παραπάνω, εορτάζει αυτή την ημέρα λόγω που τα Θέματα, ως όνομα συνδέονται με την περίοδο που η Κεφαλλονιά, υπήρξε Βυζαντινό Θέμα κατά τον 8ο αιώνα.

Επίσης το Μοναστήρι αυτό στα Θέματα εορτάζει και τις 15 Αυγούστου, ημέρα Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Φέτος το Πανηγύρι της Παναγίας Δαμασκηνής στα Θέματα γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια και αρχιερατική παρουσία, όπως και παλαιότερες φορές.

Η ανάβαση με το αυτοκίνητο του φιδίσιου δρόμου από τα ρίζα του βουνού της Αγίας Δυνατής, σου γεννούσε μύριες σκέψεις και ψυχικές ανατάσεις. Από το πρωί όλο και ανέβαιναν αυτοκίνητα και άνθρωποι στο χώρο της Μονής. Τι ωραία εικόνα ήταν αυτή, του να βλέπεις να μυρμηγκιάζουν οι πιστοί μέσα και έξω από τον ιερό ναό της Παναγίας! Μέσα δε, στο νεότερο κτίσμα του ναού, η φωταψία έδενε με τη Θεία Λειτουργία και τους λατρευτικούς ήχους, που ιερείς και ψάλτες εναρμόνιζαν στο θείο σκοπό της εορτής. Παλιό το ξυλόγλυπτο τέμπλο, και οι εικόνες που σκαρφαλωμένες υπάρχουν πάνω του συμπλήρωναν το όλο σκηνικό.

Στον βόρειο τοίχο, η εφέστια εικόνα της ένθρονης Παναγίας μέσα σε ξύλινο θρόνο, ήταν το προσκύνημα κάθε πιστού. Η παρουσία και η καθοδήγηση του Ποιμενάρχη μας κ. κ. Σπυρίδωνα, λάμπρυνε το χώρο, αφού ταπεινά και ιερατικά όλα εξελίχτηκαν όπως το απαιτεί η μοναστική ζωή.

Αφού τελείωσε η Θεία Λειτουργία, ακολούθησε η λιτάνευση της ιεράς εικόνας της Παναγίας, στον εξωτερικό αυλόγυρο της Μονής. Γιόμιζαν τα μάτια σου εικόνες θρησκευτικές και όμορφες που στηρίζουν θρησκεία, πίστη και λαό. Ο Γεράσιμος Κουγιανός χτυπούσε τις καμπάνες χαρμόσυνα, η Φιλαρμονική της Πυλάρου ήταν προπομπός και κλήρος και λαός ακολουθούσαν τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας, με πρώτη αυτή της Αναστάσεως του Κυρίου. Η όλη θρησκευτική κατάνυξη έδενε με τα μεγάλα δένδρα που σκιάζανε το χώρο στα εξώτειχα της Μονή και που μαζεύονταν ο κόσμος για να χαρεί το γλέντι που θα ακολουθούσε.

Το πανηγύρι τούτο το προσέχουν οι Πυλαρινοί. Πάντα κοντά στο ηγούμενο του Μοναστηριού προσφέρουν ότι καλύτερο για να ολοκληρωθεί και να διατηρηθεί. Ωστόσο και η συμμετοχή και βοήθεια του Δήμου Πυλαρέων στέκεται σημαντική για το Μοναστήρι και τις εορτές του. Η μεγάλη τράπεζα από νωρίς ήταν έτοιμη για το ντόπιο βραστό, και τη σούπα του.

Τα καζάνια με το κρέας, πνιγμένο στο σέλινο και στο μυρουδικό, σου έπαιρνε τη αναπνοή και συγχρόνως έδειχνε πως όλα τα είχαν φροντίσει από νωρίς όσοι αγαπούν και σέβονται το μοναστήρι και το πανηγύρι του. Έξω λίγα μέτρα πιο κει, κάτω από τους κοπαδιαστούς πρίνους και τα σκίνα, τραπεζάκια απλωμένα με καρέκλες γιόμιζαν και άδειαζαν για να υποδεχτούν όλο και άλλους, που ήθελαν να συμμετέχουν στο χορευτικό μέρος του πανηγυριού.

Το πλάτωμα της μπέτινης πίστας και εξέδρας κυκλωνόταν με θαμώνες, που καθισμένοι στα τραπεζάκια τους απολάμβαναν τα εδέσματα που είχαν πάρει από το περίπτερο που είχε στηθεί εκεί κοντά. Ξάφνου ακούστηκε το βιολί του παλιού βιολιστή από τα Μακρυώτικα του Φιλίμωνα (Γεράσιμου Χανδρινού), που σε καλούσε με τους κεφαλλονίτικους χορούς να χορέψεις και να χαρείς.

Και όταν άρχισαν οι χοροί, κυκλοτεροί καθώς ήταν, όλο και αλωνίζαμε από χαρά τούτο το πανηγύρι. Να γιατί, λέει ο λαός πως στα Πανηγύρια στην Ελλάδα, χορεύουν και οι Παναγιές και οι Άγιοι και σύ δε μπορείς να τους δεις, γιατί οι κύκλοι είναι ατελείωτοι στο κέφι σου. Σκιερό με χρυσαφένιες ανταύγειες το χρώμα της ημέρας κάτω από τους σκίνους, έτσι κορυφώθηκε το χορευτικό πανηγύρι με την ορχήστρα του Δώριζα και το βιολί του Φιλίμωνα

.

Κατά που ο ήλιος άρχισε να παίρνει τα κάτω του, πολλοί αποφάσισαν να λύσουν το κέφι τους. Με τη γαστέρα γεμάτη από βραστό και κρασί και ευχαριστημένοι που η Παναγία τους αξίωσε να ζήσουν και πάλι το Πανηγύρι της, κατηφόρισαν για τον προορισμό τους. Η υπόσχεση αθέλητα μέσα μας υπαγόρευε για το επόμενο πανηγύρι, στου χρόνου το γύρισμα, ναΆ ναι πάλι καλός ο ερχομός μας.

¹ Μοναχού Σωφρωνίου Αγιοπαυλίτου, Θησαυροί του Αγίου Όρους, Αθήνα 1959, σελ. 114, όπου και εικονίζεται η βασική εικόνα που αναφέρει η παράδοση.

Κείμενα: Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός