Χαμομήλι

Τις ζεστές ημέρες του Μαΐου, όταν ο καιρός είναι αρκετά ξηρός, οι νοικοκυρές μαζεύουν από την εξοχή ή τους κήπους τους το γνωστό σε όλους μας για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, μα πολύ ταπεινό, χαμομήλι. Συλλέγουν τους μίσχους και τα άνθη του όταν εκείνα έχουν πλέον ανοίξει καλά, σαν να λιάζονται τεμπέλικα στον ήλιο…

Από αυτά παρασκευάζουν τo ομώνυμο κιτρινωπό αφέψημα με πολύ ευχάριστη μυρωδιά και ελαφρά πικρή γεύση, που δρα ως καταπραϋντικό για το νευρικό σύστημα και το στομάχι και θεραπευτικό για τα έντερα. Ο τρόπος παρασκευής είναι απλός: μια κουταλιά της σούπας αποξηραμένα άνθη και μίσχοι πρέπει να βράσουν για λίγα λεπτά σε χαμηλή φωτιά. Κατόπιν τα στερεά απομακρύνονται ώστε να παραμείνει μόνο το διάλυμμα, το οποίο είναι απολαυστικότατο με λίγο μέλι.

Στη φωτογραφία φαίνονται τα στελέχη του χαμομηλιού που αφήνονται υπό σκιάν για να ξεραθούν, για διάστημα μίας εβδομάδας. Είναι απαραίτητο να αποβάλλουν το μεγαλύτερο μέρος της υγρασίας τους και έτσι οι καλύτερες ώρες συλλογής είναι αυτές του μεσημεριού.

Το χαμομήλι (επιστημονική ονομασία «Chamomilla»), είναι μονοετές, αρωματικό φυτό και καθώς δεν αναπτύσσεται πολύ σε ύψος (δεν ξεπερνά τα 35 εκατοστά) χαρακτηρίζεται ως «πόα». Στο κοινό χαμομήλι, τα άνθη μοιάζουν ιδιαίτερα με αυτά της μαργαρίτας, με λευκά πέταλα να περιστοιχίζουν μια κεντρική κιτρινωπή κεφαλή στην οποία είναι συγκεντρωμένη η γύρη. Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα εδάφη, στα λιβάδια και στους αγρούς, σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Η άνθηση αρχίζει τον Απρίλιο και διαρκεί μέχρι και τον Ιούνιο.

Οι ιδιότητες του ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο περίφημος Ιπποκράτης από την Κω, είναι ο πρώτος που αναφέρει τις ευεργετικές του δράσεις και ο ίδιος το θεωρούσε θαυματουργό σε πολλές περιπτώσεις. Η καταπραϋντική δράση του αφεψήματος (είναι δραστικό φυσικό παυσίπονο), βοηθάει στην ανακούφιση από ρευματικούς πόνους, στομαχόπονους (έλκος στομάχου), νευραλγίες και ημικρανίες, αλλά και γενικότερα, π.χ. χορηγείται σε παιδιά για να ανακουφίσει πόνους της οδοντοφυΐας. Είναι εξαιρετικά χαλαρωτικό και διουρητικό (χωνευτικό για το στομάχι, ιδανικό κατά της δυσπεψίας) και ενδείκνυται κατά του άγχους, πεπτικών προβλημάτων νευρικής φύσης (νευρική ανορεξία), της αϋπνίας και του παροξυσμού του άσθματος. Είναι επίσης τονωτικό με αντιπυρετικές επιδράσεις και εμμηναγωγό (συνιστάται σε περιπτώσεις δυσμηνόρροιας που προκαλούνται από νευρικές διαταραχές).

Το έγχυμα (το διάλυμμα χωρίς την προσθήκη μελιού) χρησιμοποιείται και σε εξωτερική χρήση για καθαρισμό μολύνσεων των ματιών (π.χ. συχνές πλύσεις κάθε φορά που εκδηλώνεται κριθαράκι) και δερματικών πληγών, καθώς διαθέτει αντιαλλεργικές, αντισηπτικές και επουλωτικές ιδιότητες (αντιμετωπίζει κάθε είδους αναφυλαξίες, τοπικές φλογώσεις, εξανθήματα, εκζέματα και εγκαύματα, άφθες και πληγές στο στόμα, τα τελευταία με γαργάρες). Ικανή ποσότητα εγχύματος χαμομηλιού, όπως και άλλα αρωματικά βότανα (δυόσμο, δενδρολίβανο, φασκόμηλο κ.λπ.), περίπου 300 γραμμαρίων, μπορεί να προσφέρει ένα άκρως αγχολυτικό μπάνιο σε ενηλίκους, ενώ αν προστεθεί μικρή ποσότητα στο μπάνιο του μωρού αυτό θα απολαύσει αμέσως ένα γλυκό ύπνο.

Χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική σαν βάμμα, 5-10 σταγόνες του οποίου διαλυμένες σε βραστό νερό δρουν κατά της επεφυκίτιδας. Επίσης σε αλοιφή για δαγκώματα εντόμων και πληγές, σε κατάπλασμα, με χαμόμηλο και λάδι, ως αντιαρθριτικό και αντιρευματικό και το αιθέριο έλαιο για βαριά ρινική καταρροή, άσθμα και κοκκύτη (1-2 σταγόνες σε ζεστό νερό). Στο παρελθόν οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το εκχύλισμα του χαμομηλιού για να πλένουν ή να ξανθύνουν τα μαλλιά και να παράγουν αρώματα ενώ σήμερα γίνεται το ίδιο σε βιομηχανική όμως κλίμακα: παράγονται διάφορα καλλυντικά με αιθέρια έλαια χαμομηλιού (από την απόσταξή του με νερό).

Το πολύτιμο λοιπόν χαμομήλι υπήρχε σε κάθε κήπο στα χωριά και κάθε παντοπωλείο στις πόλεις και κάθε νοικοκυριό φρόντιζε να το προμηθευτεί μέχρι την επόμενη χρονιά που θα μαζευόταν η νέα σοδειά, καθώς αυτό χάνει τις ιδιότητές του έπειτα από ένα χρόνο. Αλλά και σήμερα οι εξαιρετικές του ιδιότητες το κάνουν απαραίτητο σε κάθε σπίτι ως συστατικό σε διάφορα προϊόντα.

Προσοχή όμως, κατάχρηση του αφεψήματος μπορεί να προκαλέσει ζαλάδα, πονοκέφαλο, αύξηση των καρδιακών παλμών, αϋπνία κ.λπ. Επίσης το αιθέριο έλαιο θα πρέπει να αποφεύγεται εντελώς από τις εγκύους, αφού είναι διεγερτικό της μήτρας.

Κείμενα: Τηλέμαχος Μπεριάτος