Χριστουγεννιάτικα στολίδια και παιχνίδια

Κάθε χριστιανικός λαός για τις εορτές του δωδεκαημέρου έχει τη δική του παράδοση και το δικό του εθιμικό τρόπο για να γιορτάζει αυτές τις Άγιες ημέρες. Στην Ελλάδα ιδιαίτερα το Δωδεκαήμερο, το λεγόμενο των Χριστουγέννων, συνδέεται με πατροπαράδοτα έθιμα και παραδόσεις, που έχουν ως βασικό ιστορικό υπόβαθρο τη φύση και τις ασχολίες του λαού μας.

Η τέλεση του εθίμων του Δωδεκαημέρου γίνεται ανάμεσα στα Χριστούγεννα και στα Θεοφάνια, τότε που έχουμε τη μεγάλη νύχτα (χειμωνιάτικους αγυρμούς), ενώ οι γιορτές του Πάσχα γίνονται κατά την περίοδο της εαρινής ισημερίας (ανοιξιάτικοι αγυρμοί).

Στις γιορτές αυτές πρωτοστατούν τα παιδιά με τα παιχνίδια τους, που μπορούν να ονομαστούν θρησκευτικά. Με τη μεγάλη συμμετοχή τους προσπαθούν κατά κάποιο τρόπο να μιμηθούν τις θρησκευτικές δραστηριότητες των μεγάλων. Βέβαια, τα παιχνίδια χρησιμοποιούνται και από τους μεγάλους ως μέσο ηθικής και θρησκευτικής παιδαγωγικής, με στόχο να ενηλικιώσουν τον ανήλικο σε ικανό και καλό άνθρωπο.

Από το 17ο αιώνα υπήρξε πληθώρα βιοτεχνικών – βιομηχανικών παιχνιδιών σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Κυρίως σε αυτές τις εορτές του Δωδεκαημέρου υπήρχαν διάφορες φιγούρες του Χριστού, των Αγγέλων, της Παναγίας, των μάγων, μα και ορισμένων Αγίων όπως του Αγίου Νικολάου, που τον ταυτίζουν με το δικό μας Άγιο Βασίλειο. Σήμερα, το φαινόμενο των στολισμένων πάγκων στα καταστήματα αυτές τις ημέρες είναι εντυπωσιακό. Αποτελεί δε σημείο συναγωνισμού και άκρα εμπορικό γεγονός η πώληση αυτών των παιχνιδιών.

Ορισμένα από αυτά τα παιχνίδια, όπως καραβάκι, ταμπούρλο, κιθάρα, τριζόνι και άλλα, αποτελούν τα βασικά αντικείμενα με τα οποία τα παιδιά συνόδευαν από πόρτα σε πόρτα το ψάλσιμο των καλάντων τους. Πολλές φορές, ειδικά παλαιότερα, ήταν απαραίτητο και το φαναράκι, καθώς σύμφωνα με το έθιμο τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έπρεπε να τα πούνε από βραδύς.

Καλήν εσπέραν άρχοντες
κι αν είναι ορισμός σας…

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας τα παιδιά βαστούσαν ένα ομοίωμα εκκλησίας, συνήθως του ναού της Αγίας Σοφίας, για τα κάλαντα των Χριστουγέννων, ενώ για τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς κρατούσαν ένα αστέρι ή φανάρι. Σε τόπους που έχουν μεγάλη ναυτική παράδοση το καραβάκι στα χέρια των παιδιών ήταν απαραίτητο και μάλιστα στολισμένο με κορδέλες. Βέβαια, τα κάλαντα παρουσιάζουν πληθώρα παραλλαγών από τόπο σε τόπο, έτσι ποικίλουν και τα αντικείμενα που κρατούσαν τα παιδιά ή και ακόμη κρατούν όσα διατηρούν την παράδοση και γυρίζουν και τα λένε.

Α. Το Χριστουγεννιάτικο δένδρο

Το χριστουγεννιάτικο δένδρο έχει έρθει στην Ελλάδα από την Ευρώπη. Η πρώτη μορφή στολισμού δένδρων στη χώρα μας ήταν μεγάλα κλαριά από μυρτιά ή ελιά, που τα έστηναν ή τα τοποθετούσαν πάνω σε κομμούς και άλλα έπιπλά στα σπίτια και τα στόλιζαν με βαμβάκι, με τυλιγμένα χρωματιστά χαρτιά και με ασημόχαρτο τα κουκουνάρια του πεύκου. Σύμφωνα με τους λαογράφους το Χριστουγεννιάτικο έλατο πρωτοστήθηκε το 19ο αιώνα στα ανάκτορα του Όθωνα από τους Βαυαρούς, πρώτα στο Ναύπλιο και έπειτα στην Αθήνα.

Η λατρεία και ο στολισμός όμως του δέντρου έρχεται από την αρχαιότητα, στη λατρεία της Κυβέλης αλλά και σε μύριες άλλες αναφορές που έχουμε από τα ιστορικά κείμενα για αυτόν το στολισμό. Το 1650 υπάρχει μια αναφορά για Χριστουγεννιάτικο δέντρο που στήθηκε στο Στρασβούργο και ήταν στολισμένο με τριαντάφυλλα από χρωματιστά χαρτάκια, γλυκίσματα και ζαχαρένια ανθρωπάκια.

Σήμερα, για να μην καταστρέφουμε τα δέντρα που τόσο πολύτιμα είναι και διαταράσσουμε την ισορροπία της φύσης, υπάρχουν «τα έτοιμα» ή «τα ψεύτικα» όπως λέγονται αυτά του εμπορίου που κατασκευάζονται από βιομηχανικό υλικό.

Στα μεγάλα κλαριά που στόλιζαν οι χωρικοί, ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, κρεμούσαν φρούτα, νομίσματα, καρπούς και όλα αυτά τυλιγμένα σε χρυσόχαρτα ή τα έβαφαν με χρυσομπογιά. Ωστόσο, κάποιοι πανηγυριώτες, γυρολόγοι, μικροπωλητές έφτιαχναν στο σπίτι τους στολίδια με φτηνά υλικά, ακόμη και από ζυμάρι, και τα πουλούσαν στον πάγκο τους.

Τα τελευταία χρόνια άρχισαν και στη χώρα μας να παρουσιάζονται τα βιομηχανοποιημένα στολίδια και τα φωτάκια, με τα οποία διακοσμούμε με το καλύτερο γούστο το σπιτικό μας δέντρο. Είναι πολλά τα θέματα που σε μικρογραφία μιμούνται όλα αυτά τα Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια σήμερα. Πλήθος από καραβάκια, μικρά παιχνίδια, μπάλες πολύχρωμες, αστέρια, εκκλησίες, αγγελάκια, κοσμήματα, κάρτες, καμπανούλες και τόσα άλλα που στολίζουν το δέντρο.

Στο κάτω μέρος μπαίνει η φάτνη με το Χριστό και τα ζώα, καθώς και τους πρωταγωνιστές γονείς του και τους οδοιπόρους μάγους. Έτσι, το δέντρο συμβολίζει την ουράνια σκάλα των αγγέλων που έψαλλαν όταν γεννήθηκε ο Θεάνθρωπος και στο κάτω μέρος η φάτνη είναι η σπηλιά της Γέννησης.

Β. Τα Χριστουγεννιάτικα δώρα και παιχνίδια

Η ιστορία των Χριστουγεννιάτικων παιχνιδιών μας φέρνει αρκετούς αιώνες πίσω. Όταν δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί η συγκοινωνία και η μετακίνηση από το ένα μέρος στο άλλο ήταν πολύ δύσκολη, οι δημιουργοί – κατασκευαστές διοχέτευαν τα παιχνίδια τους μέσω των γυρολόγων, οι οποίοι με το μεγάλο καλάθι τους περνώντας από χωριό σε χωριό πούλαγαν στις αγορές τις υπέροχες χειροκατασκευές

Σήμερα που η τεχνολογική εξέλιξη βρίσκεται στο απόγειό της, η παραγωγή και πώληση στολιδιών και παιχνιδιών από ποικίλα υλικά είναι τεράστια. Ειδικά καταστήματα και επιχειρήσεις παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία από παιχνίδια, που πέρα από τη δυνατότητα επιλογής καλύπτουν κάθε γούστο.

Πηγές – Βιβλιογραφία:
Μέγας Γεώργιος, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήνα 1979
Λουκάτος Δημήτριος, Τα χριστουγεννιάτικα και των γιορτών, Φιλιππότης 1979
Σιέτος Γ., Έθιμα στις γιορτές, Πειραιάς 1975
Μαρία Αργυριάδη, Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1994