Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1950 με τον φακό του Robert McCabe

Περπατώντας στην πόλη των Δελφών αντικρίζεις ακόμη και σήμερα τα ίχνη μιας άλλης εποχής. Υπάρχουν σημεία, εικόνες και τοποθεσίες που σε ταξιδεύουν σε πτυχές του παρελθόντος, παραπέμπουν σε μια διαφορετική Ελλάδα και σου επιτρέπουν να κάνεις μια βουτιά στον χρόνο. Μέρη, γωνιές, μνημεία και ερείπια συνθέτουν αντιπροσωπευτικές όψεις της μεταπολεμικής, φτωχής Ελλάδας. 

Αυτές τις μέρες εγκαινιάστηκαν στους Δελφούς δύο σημαντικές εκθέσεις που αναδεικνύουν τα τεκμήρια μιας περιόδου που η καθημερινότητα κυλούσε χωρίς ηλεκτρισμό, δρόμους, αυτοκίνητα, τηλέφωνα ή τρεχούμενο νερό. Μέσα από τον φωτογραφικό φακό του σπουδαίου φιλέλληνα Αμερικανού Robert McCabe απεικονίζονται οι τόποι και οι άνθρωποι στη διάρκεια των μεταπολεμικών ετών. Γιορτές, γυναικείες και ανδρικές ασχολίες, αγροτικές και θαλάσσιες εργασίες καθώς και στιγμιότυπα της καθημερινότητας υφαίνουν ένα σπάνιο φωτογραφικό υλικό το οποίο συμπληρώνεται με εικόνες των αρχαιολογικών χώρων και του λαϊκού μας πολιτισμού. Μέσα από το ανεκτίμητο φωτογραφικό αρχείο του ακούραστου φιλέλληνα διακρίνουμε ζωντανές εικόνες από την Ελλάδα της φτώχειας, του μόχθου, των στερήσεων αλλά και της λαχτάρας για ένα καλύτερο αύριο. 

Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος «αιχμαλωτίζει» τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τον κόσμο του χθες, τις παραδόσεις, τις φυσικές ομορφιές, την καθημερινότητα και το φιλόξενο πνεύμα των ανθρώπων αλλά και τις αισιόδοξες οπτικές που αναδύονταν. Σε μια Ελλάδα μακριά από φολκλορισμούς ή ωραιοποιήσεις, η οποία στο πέρασμα των χρόνων σημείωνε αξιοσημείωτη ανάπτυξη και μεταμορφωνόταν σταδιακά σε ένα μοντέρνο ευρωπαϊκό κράτος.  

Ο Robert McCabe γεννήθηκε το 1934 στο Σικάγο και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ξεκίνησε να φωτογραφίζει σε ηλικία μόλις πέντε ετών, έχοντας μια Kodak Baby Brownie η οποία ήταν δώρο του πατέρα του και εκδότη της «New York Daily Mirror». Στην Ελλάδα ήρθε για πρώτη φορά το 1954. Όπως ο ίδιος αφηγείται, δέκα χρόνια μετά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την Ελλάδα και πέντε μετά το τέλος του Εμφυλίου, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού που ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει δύο εβδομάδες. Αλλά μετά την πρώτη εβδομάδα ο ίδιος και ο αδελφός του, Τσαρλς, πήραν τη μεγάλη απόφαση να ακυρώσουν τις προγραμματισμένες επισκέψεις σε Αίγυπτο, Ιταλία και Γαλλία και απλά να μείνουν στην Ελλάδα. Η Ελλάδα που πρωτοείδε ήταν βουτηγμένη στη ένδεια και στην ανέχεια. Ωστόσο, διαρκής ήταν η έκπληξη και η ευχαρίστηση που ένιωθε από το κέφι, τη ζεστασιά και το φιλότιμο των ανθρώπων αυτών που είχαν επιβιώσει από τον εφιάλτη του πολέμου και τα επακόλουθα δεινά του. Κάπως έτσι οι δύο εβδομάδες έγιναν μια ολόκληρη ζωή. Τα ταξίδια στην Ελλάδα συνεχίστηκαν και ο βαθύς δεσμός του Robert McCabe με τη χώρα δυνάμωσε στο πέρασμα των χρόνων.  

Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος «αιχμαλωτίζει» τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η έκθεση «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο – Τα χρόνια της ελπίδας», συνοδευόμενη από κείμενα του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Παναγιώτη Ροϊλού, και της δημοσιογράφου Κατερίνας Λυμπεροπούλου καθώς και του ίδιου του Robert McCabe, αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. 

Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης πραγματοποιήθηκε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με τίτλο «Η μεταπολεμική Ελλάδα του Robert McCabe» στην αίθουσα Ελένη Αρβελέρ του Συνεδριακού Κέντρου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΕΠΚεΔ). Τον εναρκτήριο χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του ΕΠΚεΔ Παναγιώτης Ροϊλός, ο οποίος τόνισε: «Πολλές από τις σαγηνευτικές φωτογραφίες του Robert McCabe, που τραβήχτηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960, επιτρέπουν ματιές σε στιγμιότυπα μιας διαλεκτικής μεταξύ διαφορετικών στιγμών της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού, όπως διατηρήθηκαν στη μεταπολεμική Ελλάδα».

Ακολούθησε χαιρετισμός του διευθυντή του ΕΠΚεΔ και καθηγητή Ανδρέα Γκόφα, ο οποίος αναφέρθηκε στην ανανέωση των εγκαταστάσεων του κέντρου με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και της ψηφιακής εικόνας του. 

Ο ίδιος ο Robert McCabe περιγράφει στο δικό του σημείωμα: «Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1950 ήταν μια χώρα όπου τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια χρησιμοποιούνταν ακόμη ευρέως. Οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα τους στα ποτάμια και στα παρακείμενα πηγάδια. Το νερό το κουβαλούσαν στο σπίτι από βρύσες ή πηγές με κανάτια. Στους δρόμους της Αθήνας δεν υπήρχαν φανάρια. Οι γυναίκες έκλωθαν ή ύφαιναν στον αργαλειό ή έπλεκαν. Οι άνδρες και οι γυναίκες φορούσαν συχνά παραδοσιακές χωριάτικες φορεσιές με πλουμιστά στολίδια».

Και συμπληρώνει: «Η Ελλάδα ήταν το τέλειο μέρος για να κάνω ρεπορταζιακού χαρακτήρα φωτογραφία υψηλών αισθητικών απαιτήσεων. Η ομορφιά των απόμακρων και άγνωστων στους πολλούς αρχαιολογικών τοποθεσιών και των νησιών έκοβε την ανάσα. Ιδιαίτερα στα νησιά νιώσαμε σαν εξερευνητές που ήρθαν σε επαφή με άγνωστους πολιτισμούς, οι οποίοι φαίνονταν ότι ήταν σημαντικοί και άξιζε να καταγραφούν κάποια από τα στοιχεία τους. Στα περισσότερα μέρη δεν υπήρχαν τουρίστες και κάθε νησί είχε τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Δεν είχα συνειδητοποιήσει, όμως, ότι αυτό ήταν εφήμερο και ότι σύντομα αυτά τα μέρη θα πλημμύριζαν από τουρίστες και ότι ο μοναδικός χαρακτήρας τους θα αλλοιωνόταν δραματικά. Δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το πόσο γρήγορα η Ελλάδα θα προόδευε και θα μεταμορφωνόταν. Είμαι πραγματικά πολύ χαρούμενος που μπόρεσα να βοηθήσω στην καταγραφή και στην τεκμηρίωση αυτής της εξαιρετικά σημαντικής περιόδου της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας».

«Συχνά ήμασταν οι μόνοι επισκέπτες σε ένα ελληνικό νησί», επισήμανε ο Robert McCabe, φανερά συγκινημένος και ευδιάθετος χάρη στην έκθεση αυτή, αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι τα δεινά της χώρας κατά την εφιαλτική δεκαετία που προηγήθηκε των ταξιδιών του τα αντιλήφθηκε πλήρως διαβάζοντας το ιστορικό λεύκωμα «Οι θυσίες της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (1946) του κορυφαίου πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975), βασικού προσώπου της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας. 

Στη συνέχεια είχαμε μία από τις πιο συναρπαστικές στιγμές της βραδιάς με τη συγκινητική παρουσίαση που έκανε η Ευφροσύνη Δοξιάδη, ζωγράφος και κόρη του Κωνσταντίνου Δοξιάδη. «Το λεύκωμα αυτό ήταν τεράστιο διότι οι θυσίες των Ελλήνων ήταν μεγάλες», είπε και παρουσίασε σελίδες του τόμου που αναφέρονται στη σφαγή στο Δίστομο, όπου ο πατέρας της είχε ζωγραφίσει ένα-ένα τα 218 θύματα, από τα βρέφη μέχρι τους ηλικιωμένους. Στην ομιλία της στάθηκε και στην επαφή του με την πολιτική, αφού υπήρξε υφυπουργός Ανοικοδόμησης και Συντονιστής Ανασυγκρότησης. Ωστόσο, η θητεία του διακόπηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου. «Πόσο διαφορετική θα ήταν η χώρα αν είχε αφεθεί να συνεχίσει το έργο που είχε αναλάβει», κατέληξε η κ. Δοξιάδη, δηλώνοντας πως διακατέχεται από «ανίατη λατρεία» για το πρόσωπο του πατέρα της.

Τέλος, ο Κώστας Κωστής, καθηγητής του ΕΚΠΑ, τόνισε: «Σκεφθείτε ότι οι φωτογραφίες αυτές απεικονίζουν μια χώρα που αιμορραγεί από τη μετανάστευση. Δεκάδες χιλιάδες άτομα μετακινούνται κάθε χρόνο προς τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Αυστραλία και λιγότερο προς τις ΗΠΑ για να μπορέσουν να εξασφαλίσουν την επιβίωση τη δική τους και της οικογένειάς τους. Οι συνθήκες δεν ήταν καθόλου εύκολες, το αντίθετο. Και όμως, στις συνθήκες αυτές η Ελλάδα πραγματοποιεί ένα θαύμα, πετυχαίνει να αφήσει πίσω της την πείνα, τη φτώχεια, τη στέρηση, να αναπτυχθεί με ραγδαίους ρυθμούς. Θυμίζω κάτι εξαιρετικά σημαντικό: ή ελληνική ανάπτυξη ήταν η ταχύτερη του δυτικού κόσμου και η Ελλάδα πέτυχε να έρθει κοντά στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1961 ως το πρώτο κράτος που συνδέθηκε μαζί της».

Με τη σειρά της η Αθανασία Ψάλτη, προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδας, παρουσίασε ένα ενδιαφέρον χρονολόγιο του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών αλλά και του μουσείου του, το οποίο φιλοξενεί την ίδια περίοδο την έκθεση «Οι Δελφοί τη δεκαετία του 1950 με τον φακό του Robert McCabe». Η κ. Ψάλτη σκιαγράφησε τους ανθρώπους και τα μνημεία στην αυγή μιας νέας εποχής, ενώ αναφέρθηκε εκτενώς στην περίοδο ανασυγκρότησης, στο έντονο ενδιαφέρον του Κωνσταντίνου Καραμανλή για τον τόπο των Δελφών αλλά και στα εγκαίνια του τρίτου, και σημερινού, αρχαιολογικού μουσείου το 1961, όπου και απέκτησε δική του αίθουσα το άγαλμα του Ηνιόχου, του πιο διάσημου από τα αφιερώματα στους Δελφούς.

«Επιθυμία μου είναι να δοθεί το στίγμα της ελπίδας σε μια κρίσιμη περίοδο, σε μια μεταβατική εποχή», ανέφερε απαντώντας σε σχετική ερώτηση ο πρόεδρος του ΕΠΚεΔ και κατέληξε λέγοντας ότι στις φωτογραφίες του Robert McCabe δεν συναντά κανείς ούτε ίχνος αποικιοκρατικής αντίληψης της Ελλάδας αλλά μια εγγενή τρυφερότητα για τον τόπο και τους ανθρώπους του που διένυαν μια δύσκολη εποχή. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Κατερίνα Λυμπεροπούλου. 

Αναμφίβολα πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα έκθεση. Όσοι ταξιδέψουν στους Δελφούς θα διαπιστώσουν από κοντά ότι ο μεγάλος Αμερικανός φωτογράφος πραγματοποιεί με τον φωτογραφικό του φακό μια ποιητική καταγραφή αντικειμένων, τόπων και ανθρώπων της Ελλάδας της δεκαετίας του ’50.  

Οι ομιλητές της ημερίδας που με θέμα «Η μεταπολεμική Ελλάδα του Robert McCabe» προλόγισε τα εγκαίνια της έκθεσης. Από αριστερά: Ευφροσύνη Δοξιάδη, Robert McCabe, Κατερίνα Λυμπεροπούλου (συντονισμός), Παναγιώτης Ροϊλός, Αθανασία Ψάλτη, Κώστας Κωστής, Ανδρέας Γκόφας.

Πηγή: http://www.lifo.gr