Ποιος ήταν ο Μπέρτολτ Μπρεχτ;

Γερμανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους μεταρρυθμιστές του θεάτρου τον 20ό αιώνα.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht) ήταν γερμανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους μεταρρυθμιστές του θεάτρου τον 20ό αιώνα. Υπήρξε ο εισηγητής του λεγόμενου «Επικού Θεάτρου», σύμφωνα με το οποίο ο θεατρικός συγγραφέας πρέπει να πείθει το κοινό του ότι αυτό που βλέπει στη σκηνή δεν είναι παρά η εξιστόρηση γεγονότων, απέναντι στα οποία οφείλει να αποστασιοποιείται και να μην ταυτίζεται με τα δρώμενα. Πιο γνωστά έργα του: «Μάνα κουράγιο», «Η όπερα της πεντάρας», «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» και «Ο κύκλος με την κιμωλία».

Οι σπουδές ιατρικής και το πρώτο θεατρικό

Ο Οιγκεν Μπέρτολτ Φρίντριχ Μπρεχτ γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1898 στο Άουξμπουργκ της Βαβαρίας, όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως ́υπάλληλος και αργότερα ως διευθυντής εργοστασίου χάροτ. Το 1917 ξεκίνησε σπουδές ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, αλλά ενδιαφερόταν περισσότερο για τη λογοτεχνία και το θέατρο. Τον τελευταίο χρόνο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κλήθηκε στο γερμανικό στρατό και υπηρέτησε σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Το 1918 ολοκλήρωσε το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο «Βάαλ» (Baal), το οποίο ανέβηκε το 1923.

Η αναγνώριση για τον Μπρεχτ ήρθε με το δεύτερο έργο του «Ταμπούρλα μέσα στην νύχτα» («Trommeln in der Nacht»), που πρωτοανέβηκε το 1922 και ο ίδιος τιμήθηκε με το βραβείο Κλάιστ για τον πιο πολλά υποσχόμενο νέο θεατρικό συγγραφέα της χρονιάς. Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘20 έζησε στο Βερολίνο κι εργάστηκε για μικρό διάστημα με τους σκηνοθέτες Μαξ Ράινχαρτ και Έρβιν Πισκάτορ.

«Η Όπερα της Πεντάρας»

Από τα έργα του αυτής της περιόδου ξεχωρίζουν «Η Όπερα της Πεντάρας» («Die Dreigroschenoper», 1928), από το οποίο προέκυψε το μυθιστόρημά του «Το ρομάντζο της πεντάρας» και «Η άνοδος και η πτώση της πόλης Μαχαγκόνι» («Aufstieg und Fall der Stadt Mahagony», 1930), σε μουσική και τα δύο του Κουρτ Βάιλ. Από το πρώτο γνωστά είναι τα κομμάτια με τους αγγλικούς τίτλους «Mack the Knife» και «Pirate Jenny», που γνώρισαν πολλές διασκευές και ερμηνείες, όπως και το «Alabama Song» από το δεύτερο.

Την ίδια περίοδο έγινε μαρξιστής και ανέπτυξε τη θεωρία του για το Επικό Θέατρο, η οποία περιέχεται στο βιβλίο του «Μικρό Όργανο για το θέατρο» («Kleines Organon fur das Theater», 1949).

Ο Μπρεχτ, η αριστοτελική πρόταση και η μέθοδος του επικού ποιητή

H ουσία της θεωρίας του Μπρεχτ για το θέατρο, όπως αποκαλύπτεται στο έργο αυτό, είναι η ιδέα ότι ένα αληθινά μαρξιστικό θεατρικό έργο οφείλει ν’ αποφεύγει ν’ ακολουθεί την αριστοτελική πρόταση σύμφωνα με την οποία, το θεατρικό έργο πρέπει να κάνει τον θεατή να πιστεύει ότι αυτό που βλέπει στη σκηνή συμβαίνει εδώ και τώρα.

Και αυτό, επειδή ο Μπρεχτ αντιλαμβανόταν πως, αν ο θεατής αισθάνεται ότι τα συναισθήματα των θεατρικών ηρώων του παρελθόντος – του Οιδίποδα, του Λιρ, του Άμλετ – θα μπορούσε να είναι και δικές του αντιδράσεις, τότε, η μαρξιστική αντίληψη, κατά την οποία η ανθρώπινη φύση δεν είναι σταθερή και αμετάβλητη, αλλά προϊόν των μεταβαλλόμενων ιστορικών συνθηκών, θα έχανε αυτόματα την εγκυρότητά της.

Γι’ αυτό, ο Μπρεχτ υποστήριζε ότι το θέατρο δεν πρέπει να επιδιώκει
να κάνει το κοινό να πιστεύει ότι οι επί σκηνής χαρακτήρες είναι «παρόντες», δεν πρέπει να κάνει τον θεατή να ταυτίζει τον εαυτό του με αυτούς, αλλά πρέπει μάλλον ν’ ακολουθεί τη μέθοδο του επικού ποιητή, η οποία συνίσταται στο να κάνει το κοινό να συνειδητοποιεί ότι αυτό που βλέπει στη σκηνή δεν είναι παρά εξιστόρηση γεγονότων του παρελθόντος, τα οποία οφείλει να παρακολουθεί με κριτική απόσταση.

Έτσι, το «επικό» (αφηγηματικό, μη δραματικό) θέατρο βασίζεται στην αποστασιοποίηση, που επιτυγχάνεται με ορισμένα ευρήματα, τα οποία θυμίζουν στον θεατή ότι του παρουσιάζουν δείγματα ανθρώπινης συμπεριφοράς, σύμφωνα με το επιστημονικό πνεύμα, και όχι μία ψευδαίσθηση πραγματικότητας – μ’ έναν λόγο, ότι το θέατρο είναι απλώς και μόνο θέατρο και όχι ο ίδιος ο κόσμος.

Η φυγή από τη Γερμανία λόγω Χίτλερ

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο Μπρεχτ αναγκάστηκε να εκπατριστεί. Έζησε στη Δανία για έξι χρόνια, για λίγο στη Σουηδία και τη Φινλανδία και από το 1941 έως το 1947 στις ΗΠΑ. Από τα θεατρικά του αυτής της περιόδου ξεχωρίζουν τα «Μάνα Κουράγιο» («Mutter Courage und ihre Kinder», 1941), «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» («Der gute Mensch von Sezuan», 1941), «Η ζωή του Γαλιλαίου» («Leben des Galilei», 1943) και «Ο κύκλος με την κιμωλία» («Der kaukasische Kreidekreis», 1948). Τα βιβλία του στη Γερμανία απαγορεύτηκαν και ρίχτηκαν στην πυρά, ενώ του αφαιρέθηκε η ιθαγένεια.

Ο Μπρεχτ εγκατέλειψε τις ΗΠΑ το 1947, όταν πιέστηκε να καταθέσει στην
Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών της Γερουσίας. Έμεινε για ένα
χρόνο στη Ζυρίχη, όπου έγραψε το θεωρητικό του έργο «Μικρό Όργανο για το Θέατρο».

Τα τελευταία χρόνια

Το 1949 εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό Βερολίνο της τότε Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Ανατολικής Γερμανίας) με τη δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό Χελένε Βάιγκελ (το 1927 είχε χωρίσει την πρώτη του σύζυγο, την ηθοποιό Μαριάνε Τσοφ) και ίδρυσε τον θίασο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ», ο οποίος υπό την καθοδήγησή του γνώρισε παγκόσμια φήμη.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 14 Αυγούστου 1956 στο Ανατολικό Βερολίνο, σε ηλικία 58 ετών.

Πηγή: sansimera.gr