Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί cookie ώστε να μπορούμε να σας παρέχουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία χρήστη. Οι πληροφορίες cookie αποθηκεύονται στο πρόγραμμα περιήγησης σας και εκτελούν λειτουργίες όπως η ανάγνωση σας όταν επιστρέφετε στον ιστότοπο μας και η βοήθεια της ομάδας μας να κατανοήσει ποιες ενότητες του ιστοτόπου θεωρείτε πιο ενδιαφέρουσες και χρήσιμες.
Τα μυστήρια του πλατωνικού βίου
Πουλήθηκε κάποτε ως σκλάβος; Ήταν γιος του Απόλλωνα; Μια νέα βιογραφία του Πλάτωνα επιχειρεί να διαχωρίσει τους συναρπαστικούς μύθους από την πραγματικότητα
ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΜΕ ΜΙΑ κοινή αντίληψη, ο Πλάτωνας δεν πέρασε ολόκληρη τη ζωή του ακούγοντας τον Σωκράτη να φιλοσοφεί στις κιονοστοιχίες της Αθήνας ή γράφοντας πολυσύνθετους διαλόγους. Κάποτε συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε ένα σκλαβοπάζαρο για να πουληθεί ως σκλάβος. Ο λόγος για τον οποίο σπάνια ακούμε γι’ αυτό είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο δεν έχει κυκλοφορήσει μια σημαντική βιογραφία του Πλάτωνα στα αγγλικά εδώ και σχεδόν 200 χρόνια. Οι πηγές για τη ζωή του είναι αναξιόπιστες και εξαιρετικά δύσκολο να αξιολογηθούν και να ερμηνευτούν.
Η υποδούλωσή του φέρεται να συνέβη ενώ ο Πλάτων ταξίδευε στην πατρίδα του από τη Σικελία το 384 π.Χ. Κάποιοι αρχαίοι βιογράφοι υποστηρίζουν ότι ο φιλόσοφος επιβιβάστηκε σε πλοίο με έναν Σπαρτιάτη που τον υποδούλωσε με εντολή του τυράννου των Συρακουσών, αλλά ένας νέος βιογράφος του Πλάτωνα, ο Robin Waterfield, υποστηρίζει στο βιβλίο του “Plato of Athens: A Life in Philosophy” ότι είναι πιο πιθανό να βρισκόταν σε εμπορικό πλοίο που έπεσε στα χέρια πειρατών. Οι θάλασσες ήταν γεμάτες από επιδρομείς εκείνη την περίοδο και είναι απολύτως πιθανό το πλοίο του Πλάτωνα να έπλευσε σε ύπουλα νερά. Η τύχη του άλλαξε όταν τον εντόπισε στην αγορά ένας θαυμαστής του, ο οποίος συμφώνησε να πληρώσει λύτρα για να εξασφαλίσει την απελευθέρωσή του.
Ο Πλάτωνας «δημιούργησε μια φιλοσοφία που ήταν αρκετά ευρύχωρη ώστε να περιλαμβάνει αντιφάσεις παραμένοντας άθικτη», και τελικά, αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη διαχρονική αξία.
Ο Πλάτωνας δεν ανέφερε ποτέ τίποτα από αυτά στα γραπτά του. Πολύ σπάνια άλλωστε έγραφε για τον εαυτό του. Ο σύγχρονος βιογράφος πρέπει να συνθέσει στοιχεία από τα φιλοσοφικά του έργα, αποσπάσματα πληροφοριών που παρέχονται από βιογράφους και ιστορικούς που έζησαν αιώνες μετά τον θάνατό του και μια μικρή συλλογή επιστολών και επιγραμμάτων. Ο Waterfield διστάζει να απορρίψει το επεισόδιο της σύλληψης του Πλάτωνα ως αναληθές, επειδή οι συνθήκες είναι αξιόπιστες και η χρονολογία φαίνεται να ταιριάζει με όσα γνωρίζουμε για τις κινήσεις του. Αν η ιστορία είναι αληθινή, προσφέρει μόνο μια γεύση του τι μπορεί να μην γνωρίζουμε.
Ο συγγραφέας παραμένει επιφυλακτικός όμως απέναντι στις ρομαντικές ιστορίες που έχουν να κάνουν με τα ταξίδια που είχε κάνει ο Πλάτωνας για να συναντήσει φιλοσόφους και μάντεις – στη Λιβύη για να μείνει με έναν μαθηματικό, στην Αίγυπτο για να μελετήσει κοντά στους ιερείς, στη Φοινίκη για να συναντήσει τους Μάγους και στη νότια Ιταλία για να ζήσει με τους Πυθαγόρειους. «Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν δύο πηγές με το ίδιο δρομολόγιο», υποστηρίζει ο Waterfield, «δείχνει ότι ουσιαστικά πολλά από αυτά τα ταξίδια αποτελούν επινοήσεις».
Κι όμως ο Πλάτων όντως ταξίδεψε, μεταξύ άλλων στην πυθαγόρεια Ιταλία και, φυσικά, στη Σικελία. Το διάστημα που πέρασε με τον Διονύσιο Β΄, ηγεμόνα των Συρακουσών, δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένο, αλλά ο Waterfield κάνει ό,τι μπορεί για να αναδείξει το πνεύμα της φιλοσοφικής μανίας που κατέλαβε την αυλή κατά τη διάρκεια των επισκέψεών του αλλά και την αποτυχία του Πλάτωνα να μεταρρυθμίσει τον τύραννο και να καθιερώσει ένα νέο σύνταγμα για λογαριασμό του.
Μεγάλο μέρος της ζωής του Πλάτωνα, όπως την έχουμε μάθει, βρίσκεται στις παράξενες, αλλόκοτες ιστορίες που υφάνθηκαν γι’ αυτόν, για λόγους που μόνο να μαντέψουμε μπορούμε. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι ο Πλάτωνας ήταν είτε προϊόν «παρθενογένεσης» (στην πραγματικότητα ήταν το τέταρτο παιδί της μητέρας του) είτε απόγονος του Απόλλωνα, θεού της προφητείας και της ποίησης. Ως μωρό, τα χείλη του υποτίθεται ότι προσέλκυσαν τις μέλισσες του Απόλλωνα και το στόμα του γέμισε με το μέλι τους. Αργότερα, την παραμονή της πρώτης συνάντησης με τον έφηβο Πλάτωνα, ο Σωκράτης ονειρεύτηκε ότι κρατούσε το πτηνό του Απόλλωνα, έναν νεαρό κύκνο, ο οποίος απέκτησε τα φτερά του και πέταξε μακριά τραγουδώντας. Την επόμενη μέρα, ο Σωκράτης αναγνώρισε τον Πλάτωνα ως το πτηνό του ονείρου του.
Ανάλογα με την εκάστοτε πηγή, ο Πλάτωνας ήταν άγαμος ή ακόλαστος, διψασμένος για εξουσία ή δουλοπρεπής, φυσιολογικός ή εκκεντρικός. Ευτυχώς για τον Waterfield, σε ό,τι αφορά την καταγωγή του Πλάτωνα, η αλήθεια είναι σχεδόν εξίσου ενδιαφέρουσα με τις μυθοπλασίες. Ο πατέρας του, ο οποίος πέθανε είτε λίγο πριν είτε λίγο μετά τη γέννησή του, καταγόταν από επιφανές πολιτικό σόι αλλά και, όπως ο ίδιος έλεγε στον κόσμο, από τον θεό Ποσειδώνα. Η μητέρα του, γόνος επίσης εύπορης δυναστείας, παντρεύτηκε αργότερα έναν θείο της για να κρατήσει τα χρήματα στην οικογένεια. Ο νέος σύζυγός της διατηρούσε παγώνια.
Η διαδεδομένη ημερομηνία γέννησης του Πλάτωνα είναι το 428/7 π.Χ., αλλά ο Waterfield πιστεύει ότι θα πρέπει να μετακινηθεί στο 424 π.Χ. ή και αργότερα, με βάση το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να τον δείχνουν να πολεμά στις τελευταίες μάχες του Πελοποννησιακού Πολέμου, όπως θα είχε κάνει αν ήταν αρκετά μεγάλος. Πιθανότατα γεννήθηκε στην Αίγινα, αλλά μεταφέρθηκε μικρός στην Αθήνα όταν οι Αθηναίοι κατέλαβαν το νησί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Το κύριο ενδιαφέρον μας για την ενήλικη ζωή του Πλάτωνα έγκειται στην ίδρυση αυτού που ο Waterfield αποκαλεί «το πιο επιτυχημένο ινστιτούτο ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας του αρχαίου κόσμου». Οι φοιτητές στην Ακαδημία του Πλάτωνα μελετούσαν τα πάντα, από πολιτική και λογική μέχρι φυσική και οφθαλμολογία, και ενθαρρύνονταν να διαφωνούν μεταξύ τους. Ο Πλάτωνας «δημιούργησε μια φιλοσοφία που ήταν αρκετά ευρύχωρη ώστε να περιλαμβάνει αντιφάσεις παραμένοντας άθικτη», και τελικά, αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη διαχρονική αξία.