Χαράλαμπος Ποταμιάνος: Ο Πτέραρχος της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας

Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2009 , ενώ υπηρετούσα ακόμα στις τάξεις της Πολεμικής Αεροπορίας, διετάχθη να παραστώ ως μέλος πολυμελούς αντιπροσωπείας, στην κηδεία γηραιού Επίτιμου Αρχηγού του κλάδου μας. Κατά την έλευσή μου στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών, διαπίστωσα ότι από μια σύμπτωση της μοίρας, παρευρισκόμουν στην κηδεία ενός Πτεράρχου με κεφαλλονίτικη καταγωγή.

Ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, γιος του ιερέα Παύλου Ποταμιάνου, γεννήθηκε το 1906 στο Ζαγαζίκ της Αιγύπτου , στο Δέλτα του Νείλου, όπου ο πατέρας του ιερουργούσε στην εκεί Ελληνική Κοινότητα.

Στην ηλικία των 10 ετών, μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα και το 1923 κατετάγη στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Το 1927 αποφοίτησε από την Σχολή με τον βαθμό του Σημαιοφόρου. Στα πρώτα του βήματα, ως Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, υπηρέτησε στο «ΘΚ ΑΒΕΡΩΦ» και το 1930 εντάχθηκε στην δύναμη της Ναυτικής Αεροπορίας, όπου εκπαιδεύτηκε ως χειριστής, πετώντας με αεροσκάφος τύπου «Avro 504». Συμμετείχε σε αθλητικές στρατιωτικές ομάδες, ενώ μέχρι το 1930 κατείχε πανελλήνιες επιδόσεις στην σκοποβολή με στρατιωτικό όπλο και περίστροφο.

Τον Φεβρουάριο του 1931, του απενεμήθη το πτυχίο χειριστή αεροπλάνου και εν συνεχεία μετέβη στην Αγγλία για να συνεχίσει την εκπαίδευσή του, στην Βρετανική Κεντρική Αεροπορική Σχολή ( RAF CFS) έτσι ώστε, αποφοιτώντας με άλλα στελέχη του Ναυτικού & του Στρατού Ξηράς να αποτελέσουν τότε, τον πρώτο πυρήνα του νέου όπλου ,της Πολεμικής Αεροπορίας. Οι Βρετανοί εκπαιδευτές διαπίστωσαν το αεροπορικό του ταλέντο και τον βαθμολόγησαν με άριστα, γεγονός που απασχόλησε τον τύπο της εποχής. Μετά την επιστροφή του και την μετάταξή του στην Πολεμική Αεροπορία, ορίσθηκε Επόπτης Εκπαιδεύσεως Αέρος στην νεοσύστατη τότε Σχολή Αεροπορίας. Στην θέση αυτή, διαδέχθηκε τον θρυλικό Νικόλαο Καμπέρο. Στα πλαίσια των νέων του καθηκόντων, ήταν υπεύθυνος επιλογής των Ικάρων, οι οποίοι θα γινόντουσαν οι μετέπειτα πιλότοι των αεροπλάνων της Αεροπορίας.

Μαζί με το τότε σύστημα εκπαιδεύσεως που έφερε από την Αγγλία , μετέφερε και το δόγμα της RAF , σύμφωνα με το οποίο: «Όλοι μπορούν να πετάξουν με λίγες ή πολλές ώρες πτήσης. Λίγοι όμως μπορούν να εξελιχθούν σε μαχητές».

Εφάρμοσε μια μέθοδο που έχει μείνει γνωστή ως «αποκλειστικότης Ποταμιάνου», όπως χαρακτηριστικά γράφει σε βιβλίο του, ο βετεράνος αεροπόρος του Β’ ΠΠ, Ηλίας Καρταλαμάκης.

Στην διάρκεια της πτήσης κατά την οποία, ο μαθητής Ίκαρος ήταν έτοιμος να πετάξει μόνος του, την λεγόμενη πτήση «Solo», ο εκπαιδευτής Ποταμιάνος έβγαινε από την άτρακτο, πιανόταν στις αντηρίδες & στα συρματόσχοινα που ένωναν τα φτερά του εκπαιδευτικού διπλάνου και περπατούσε στο κάτω φτερό, αφήνοντας έτσι ολοκληρωτικά τον έλεγχο της πτήσεως στον μαθητή. Εν συνεχεία, ο Ποταμιάνος επέστρεφε στην άτρακτο, ο μαθητής προσγείωνε το αεροπλάνο στον διάδρομο του Τατοίου, ο Κεφαλονίτης εκπαιδευτής κατέβαινε και ο Ίκαρος απογειωνόταν μόνος του , για να ολοκληρώσει την πτήση «Solo». Έτσι ο μαθητής αποκτούσε εμπιστοσύνη στις ικανότητές του. Ήταν ασφαλώς μια μέθοδος που έδιωχνε από το μυαλό του Ικάρου κάθε δισταγμό και τον έκανε να πιστεύει ακράδαντα, ότι αυτός κυβερνούσε το αεροπλάνο.

Για τον Ποταμιάνο δε, όπως λέει ο ίδιος: «αποτελούσε μια πρόσθετη άσκηση , ακροβατική αν θέλετε, που μου έδινε μια ξεχωριστή απόλαυση και μια διαφορετική εμπειρία στον κίνδυνο, από την συνηθισμένη του πιλότου».

Διετέλεσε προσωπικός εκπαιδευτής του διαδόχου Παύλου και υπασπιστής του, πετώντας πάντα το ίδιο εκπαιδευτικό αεροπλάνο τύπου «Avro Tutor» με πλευρικούς αριθμούς «Π-9».

Κατά την διάρκεια των πτήσεων «Solo» με τον Παύλο, εφάρμοσε και σε αυτόν, την πρωτότυπη μέθοδό του.

Μελανή στιγμή στην καριέρα του, αποτέλεσε ο βομβαρδισμός του «Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ», κοντά στην Νάξο, κατά την διάρκεια του ολιγοήμερου κινήματος – διχασμού των Ενόπλων δυνάμεων ,τον Μάρτιο του 1935. Το αεροπλάνο τύπου «Hawker Horsley I» με πλευρικούς «ΒΒ-1» το οποίο πετούσε , χτυπήθηκε από τα αντιαεροπορικά του «ΑΒΕΡΩΦ» και προσγειώθηκε με βλάβη στα Χανιά. Εκεί ο Ποταμιάνος κρατήθηκε αιχμάλωτος για μικρό χρονικό διάστημα από Κρητικούς , φιλικά προσκείμενους στον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Αρχές του 1936 συμμετείχε σε επιτροπή, που σχηματίσθηκε για να επιλέξει αεροπλάνα ,προκειμένου να ενισχυθεί η Πολεμική Αεροπορία.

Τον Απρίλιο του 1940 ως Επισμηναγός, ανέλαβε Διοικητής της 32ας Μοίρας Βομβαρδισμού , (η οποία τότε παρέλαβε Βρετανικά αεροπλάνα τύπου Blenheim Mk I & IV ), ενώ παράλληλα του είχαν ανατεθεί καθήκοντα υποδιοικητή της 112 ΠΜ στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Στα τέλη Αυγούστου του 1940 η Μοίρα μεταστάθμευσε στο βοηθητικό αεροδρόμιο του Βοεβόδα, μεταξύ Τρικάλων – Καλαμπάκας. Μετά την κήρυξη του πολέμου, ο Ποταμιάνος ηγήθηκε πλήθος πολεμικών αποστολών, υπό αντίξοες συνθήκες, μεταξύ αυτών δε, του βομβαρδισμού στο Διοικητήριο αεροδρομίου της Κορυτσάς με 42 νεκρούς ιταλούς χειριστές αλλά και βομβαρδισμούς ιταλικών θέσεων και εγκαταστάσεων σε Αγίους Σαράντα, Πρεμετή, Αργυρόκαστρο, Πόγραδετς κ.α.

Ο καιρός , σπάνια ανάγκασε τον Επισμηναγό Ποταμιάνο να ακυρώσει αποστολές βομβαρδισμού, εγγύς υποστήριξης ή ρίψης εφοδίων στα μαχόμενα τμήματα του Ελληνικού Στρατού. Διαπιστώνεται από μαρτυρίες πολεμικών αναφορών, ότι ως Διοικητής είχε εμπνεύσει στους υφισταμένους του, σεβασμό και πίστη στην αποστολή, ενώ εφάρμοσε το πρωτοποριακό για τα δεδομένα της εποχής, κοινό γεύμα στον ίδιο χώρο, στην Λέσχη της Μοίρας, όλου μαζί του προσωπικού, αξιωματικών & υπαξιωματικών, ιπταμένων & τεχνικών.

Αρχές Ιανουαρίου 1941 παρέδωσε τα καθήκοντά του Διοικητή Μοίρας και υπηρέτησε στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, παράλληλα με τα καθήκοντα υπασπιστή του διαδόχου Παύλου.

Ήταν εκείνος, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη και έδωσε εντολή να πετάξουν μέχρι Κρήτη και εν συνεχεία να διαφύγουν στην Αίγυπτο, τα λιγοστά εναπομείναντα πτητικά μέσα της Πολεμικής Αεροπορίας , όταν την Μεγάλη Εβδομάδα του 1941 και υπό το καθεστώς πανικού λόγω της προέλασης των Γερμανικών δυνάμεων προς νότο, στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας επικρατούσε χάος.

Τέλη Απριλίου διέφυγε και ο ίδιος μαζί με την τ. βασιλική οικογένεια, αρχικά στην Κρήτη και εν συνεχεία στο Κάιρο.

Μετά την Απελευθέρωση, επέστρεψε στην Αθήνα και το καλοκαίρι του 1948 έλαβε μέρος στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες στο Λονδίνο, με την Εθνική ομάδα Ιστιοπλοΐας.

Τον Οκτώβριο αυτού του έτους, ανέλαβε τα καθήκοντα του Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας με τον βαθμό του Υποπτεράρχου μέχρι το 1950 , βάζοντας τις βάσεις για την μετάβασή του κλάδου, στην εποχή των αεριωθούμενων αεροσκαφών.

Αποστρατεύθηκε το 1950, του απενεμήθη ο τιμητικός τίτλος του «Επίτιμου Αρχηγού ΓΕΑ», συνέχισε να αποτελεί σύμβουλο του βασιλιά Παύλου ενώ διετέλεσε μέλος του ΔΣ της «Εταιρίας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου».

Το φθινόπωρο του 1961 συμμετείχε στην Υπηρεσιακή κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δόβα , αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Το 1964 ίδρυσε το πολιτικό κόμμα «Νέα Δημοκρατική Κίνηση» και εξέδωσε εφημερίδα για την υποστήριξή του.

Αρνήθηκε να συνεργαστεί με την δικτατορία της 21ης Απριλίου ,γεγονός που τον οδήγησε σε ολιγοήμερη φυλάκιση ως αρχηγό πολιτικού κόμματος, αλλά και σε κατ΄οίκον περιορισμό αρκετές φορές , μέχρι το 1974, ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο αντιπραξικόπημα.

Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και αραβικά. Υπήρξε μέλος του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος και της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ σε μεγάλη ηλικία αποφάσισε να εκδώσει δυο βιβλία. Είχε, εκ των πραγμάτων, την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά, σημαίνουσες ελληνικές και ξένες προσωπικότητες.

Πλήθος τα Ελληνικά και ξένα παράσημα και μετάλλια, τα οποία κατά καιρούς του είχαν απονεμηθεί:

Μεγαλόσταυρος του Τάγματος των Αγίων Γεωργίου και Κωνσταντίνου

Μεγαλόσταυρος του Φοίνικος

Ανώτερος Ταξιάρχης του Γεωργίου

Αργυρούς Σταυρός του Σωτήρος

Πολεμικός Σταυρός

Μετάλλιον Στρατιωτικής Αξίας

Μετάλλιον Εξαιρέτων Πράξεων

Μετάλλιον Πολέμου Αλβανίας

Μετάλλιον Μέσης Ανατολής

Μεγαλόσταυρος του Νορβηγικού Τάγματος του Αγίου Olav

Ανώτερος Ταξιάρχης Στρατιωτικής Αξίας (Γιουγκοσλαβία)

Ταξιάρχης της Αμερικανικής Λεγεώνος της Αξίας

Ταξιάρχης της Λεγεώνος της Τιμής

Ταξιάρχης του Τάγματος του Αγίου Σάββα (Γιουγκοσλαβία)

Βρετανικός Σταυρός Διακεκριμένων Πτήσεων (DFC)

Σταυρός του Παναγίου Τάφου

Σταυρός του Αγίου Μάρκου

Η εμβληματική αυτή μορφή της Πολεμικής Αεροπορίας, απεβίωσε τον Σεπτέμβριο του 2009.

Τα στοιχεία (και οι φωτογραφίες) προέρχονται από την κάτωθι βιβλιογραφία:

«Η γενιά των Ικάρων» του αεροπόρου Ηλία Δ. Καρταλαμάκη

«Έκθεσις Σμηνάρχου Δεσποτίδη Δ. /ΓΕΑ/ΥΠ/Φ025/531» για την πολεμική δράση της 32ας Μοίρας Βομβαρδισμού

«Έκθεσις Επισμηναγού Σάκκη Γεώργιου/ΓΕΑ/ΥΠ/Φ060/556» για την πολεμική δράση της 32ας Μοίρας Βομβαρδισμού

«Η Αεροπορία στον Πόλεμο του 40» του αεροπόρου Ηλία Δ. Καρταλαμάκη

«Ελληνικά Φτερά 1912 – 2005» του Παντελή Καρύκα

«Ίκαρος , τεύχος 4ο, καλοκαίρι 2009»

Στοιχεία και από την σελίδα του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας.