Αφιέρωμα στις μνήμες του 40 από την ένωση φιλολόγων

Στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη με τραγούδια και επαγγελίες από παιδιά του 3ου Γυμνασίου με την επίβλεψη πάντα της ακούραστης φιλολόγου Μαρίας Ανδρεάτου και μια σπουδαία ομιλία από τον Διευθυντή της βιβλιοθήκης κ. Ηλία Τουμασάτο, (δημοσιεύεται ολόκληρη), γιορτάστηκε η “28η Οκτωβρίου 1940”, παρουσία λιγοστών επισήμων και κοινού. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

1 Έναρξη εκδήλωσης από τη φιλόλογο κ. Μαρία Ανδρεάτου
2 «Ένα το χελιδόνι» Ελύτη – Θεοδωράκη, από τη χορωδία του 3ου Γυμνασίου Αργοστολίου.
3. «Πορεία προς το μέτωπο» Οδ, Ελύτη. Απαγγέλλει ο μαθητής της Β’ τάξης του 2ου Ενιαίου Λυκείου Αργοστολίου, Μπούκας Αλέξανδρος.
4. «Ένας στρατιώτης μουρμουρίζει στο Αλβανικό μέτωπο» Νικ. Βρεττάκου. Απαγγέλλει η μαθήτρια του Λυκείου Κεραμειών, Αραβαντινού Χριστίνα.
5. «Ο αρχηγός» Λ. Παπαδόπουλου – Μ. Λοΐζου. Χορωδία..
6. «Στη Καισαριανή» Στ. Ξαρχάκου – Λ. Παπαδόπουλου. Χορωδία.
7. «Η 28η Οκτωβρίου 1940 στο μεταπολεμικό Τύπο» Ομιλία από τον κ. Ηλία Τουμασάτο Δ/ντη της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης.
8. «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» Χορωδία.
9. «Ας έλθουν ….» Διαλ. Ζευγώλη. Ποίημα που δημοσιεύθηκε στις 29 Μαρτίου 1941 στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα. Απαγγέλλει η μαθήτρια της Β τάξης του 1ου Ενιαίου Λυκείου Αργοστολίου Ζηνέλλη Ευαγγελία.
10. «Ακορντεόν» Μ. Λοΐζου – Χορωδία.
11. Τελειώνει η εκδήλωση με το ποίημα «Στους Γερμανούς φαντάρους» Μπρεχτ. Απαγγέλλει ο μαθητής της Γ τάξης του 3ου Γυμνασίου Αργοστολίου Γαβριελάτος Χαράλαμπος.

Η 28η Οκτωβρίου 1940 στο μεταπολεμικό Τύπο

Ξεκινώντας να γράφω αυτή τη σύντομη ομιλία, πήρα στα χέρια μου ένα τηλεοπτικό περιοδικό και το άνοιξα στο πρόγραμμα της 28ης Οκτωβρίου 2005, θέλοντας να δω πώς υποδέχεται την εθνική επέτειο το κατ’ εξοχήν μαζικό μέσο ενημέρωσης της σύγχρονής μας εποχής. Στο κρατικό κανάλι θα μπορεί κανείς να δει την παρέλαση και επετειακά ντοκιμαντέρ (τα τελευταία με εγγυημένα ελάχιστη τηλεθέαση, τα περισσότερα από το πλούσιο αρχείο της ΕΡΤ. Οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί αναμορφώνουν το πρόγραμμά τους λόγω της επετείου με τους καθιερωμένους τελευταία χρόνια τρόπους. Ο πρώτος, είναι η προβολή πολεμικών κινηματογραφικών δραμάτων της δεκαετίας 1960-1970. («Όχι» του Ντίμη Δαδήρα, «Αυτοί που μίλησαν με το θάνατο» του Γιάννη Δαλιανίδη, «Κοντσέρτο για πολυβόλα» του Ντίνου Δημόπουλου, μια κωμική εξαίρεση (¨Ψηλά τα χέρια Χίτλερ» με τον Θανάση Βέγγο), και βεβαίως, η απαραίτητη «Υπολοχαγός Νατάσα» του Νίκου Φώσκολου. Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται η επέτειος στις τηλεοπτικές μας οθόνες είναι τα επίσης καθιερωμένα ρεπορτάζ στα δελτία ειδήσεων με τα οποία επιχειρείται να αποδειχθεί η στρεβλή διαποίστωση ότι η νέα γενιά δεν γνωρίζει τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου, ανάμεσα σε κάποια παραπολιτικά άσχετα με την επέτειο σχόλια που κάνουν, ευκαιρίας δοθείσης οι πολιτικοί μετά την παρέλαση. Αυτοί που σχεδιάζουν τα προγράμματα των τηλεοπτικών σταθμών, παιδιά εκείνων που έζησαν το έπος του ’40, φαίνεται ότι έχουν ένα μόνο στόχο: να κατηγορήσουν τη νέα γενιά ότι ξέχασε αυτό που πρώτοι ξέχασαν οι ίδιοι ή που εκείνοι φρόντισαν να μη μάθει η νέα γενιά – ίσως για να διασκεδάσουν τις ενοχές τους και να αφήσουν να εννοηθεί ότι είναι αναπόδραστη η προέλαση της λήθης.

Προσπαθώντας να εξηγήσουμε τη σημερινή πραγματικότητα, ας γυρίσουμε πίσω το χρόνο. Ας μεταφερθούμε στην εποχή αμέσως μετά την απελευθέρωση, όταν οι πληγές του πολέμου ήταν ακόμα ανοιχτές, και κάποιες άλλες πληγές, εκείνες του εμφυλίου, ετοιμάζονταν να ανοίξουν ραγισματιές στο λεπτό φλοιό της μεταπολεμικής Ελλάδας. Όταν τα παιδιά άκουγαν ακόμη στον ύπνο τους τις μπότες των γερμανών και ακρωτηριάζονταν ή έχαναν τη ζωή τους βρίσκοντας πυρομαχικά σε αλάνες και χωράφια. Όταν δεν υπήρχε τηλεόραση, το ραδιόφωνο ήταν κρατικό και το μαζικότερο και πολυφωνικότερο μέσο, τηρουμένων των αναλογιών, ήταν οι εφημερίδες. Για να δούμε την ατμόσφαιρα των εορτασμών της 28ης Οκτωβρίου εκείνης της εποχής, μελετήσαμε τα φύλλα τριών αθηναϊκών εφημερίδων, στα πέντε πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης (1944-1948), που ήταν ταυτόχρονα και τα πρώτα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού. Ερευνήθηκαν τα φύλλα της 28ης και της 29ης Οκτωβρίου (ή τα αντίστοιχα της προηγούμενης και επόμενης ημέρας, αν δεν κυκλοφορούσαν ανήμερα) τριών εφημερίδων με διακριτή ιδεολογική τοποθέτηση, που είναι διαθέσιμες στην ψηφιακή συλλογή εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Πρόκειται για τις εφημερίδες «Εμπρός» με «εθνικό» όπως αυτοχαρακτηρίζεται προσανατολισμό, «Ελευθερία», με μετριοπαθή κεντροαριστερή τοποθέτηση και «Ριζοσπάστης», εφημερίδα στρατευμένης στην κομμουνιστική αριστερά. Εξετάστηκε η περιγραφή της εθνικής επετείου στις τρεις εφημερίδες από τρεις διαφορετικές σκοπιές:

(1) Την ειδησεογραφική κάλυψη των εορτασμών
(2) Τα «εκτός επικαιρότητας» κείμενα (χρονογραφήματα, επιφυλλίδες και άλλα λογοτεχνικά και μη κείμενα που επιστρατεύθηκαν για να καλύψουν την επετειακή ύλη των εφημερίδων και
(3) Το συσχετισμό της επετείου με την ιδιαίτερα καυτή λοιπή επικαιρότητα της επετείου.

Ο χρόνος μας επιβάλλει να αναφερθούμε μόνο σε κάποια συμπεράσματα από αυτή την προσέγγιση, που δεν έχει χαρακτήρα ιστορικής καταγραφής, αλλά απλά επιχειρεί να διαπιστώσει πώς απεικονίζεται σε μια κοινωνία με νωπά τα βιώματα του πολέμου, της κατοχής και της αντίστασης η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου.
Αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα στην πρώτη μετά την απελευθέρωση 28η Οκτωβρίου, εκείνη του 1944, όταν οι Γερμανοί ακόμη υποχωρούσαν από τα ελληνικά εδάφη, όταν ακόμη δεν είχαν συμβεί τα δεκεμβριανά, όταν μια Ελλάδα γεμάτη ερείπια και χιλιάδες νεκρούς είχε κάθε λόγο να γιορτάζει και να ελπίζει σε μια καινούρια αρχή. Για τη χρονιά εκείνη έχουμε στο δείγμα μας μόνο τις μαρτυρίες της «Ελευθερίας» και του «Ριζοσπάστη», καθώς το «Εμπρός» δεν κυκλοφορεί. Είναι φανερό ότι πιο ενθουσιώδης είναι ο «Ριζοσπάστης» (27/10/44). Η πανηγυρική συγκέντρωση στην Κοκκινιά, αλλά και το μνημόσυνο αγωνιστών του ΕΛΑΣ, η προετοιμασία για την «αντιφασιστική ημέρα», η προέλαση του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία και η προέλαση του κόκκινου στρατού… Στις 29/10 η ατμόσφαιρα είναι ακόμη πιο πανηγυρική. Ο τίτλος της εφημερίδας είναι ενδεικτικός. «Με τα συνθήματα Λαοκρατία! Θάνατος στους προδότες! Εκδίκηση! Η Εαμική Αθήνα γιορτάζει τη μεγάλη εθνική αντιφασιστική ημέρα. Η ανθρωποθάλασσα κυρίαρχη κατακλυζει τα πάντα. Ο ΕΛΑΣ του βουνού και της πόλης αποθεώνεται». Στην εφημερίδα υπάρχει και φωτογραφία από «την ανθρωποθάλασσα που μια ολόκληρη μέρα κατέκλυζε τους δρόμους της Αθήνας». Παραπέρα, υπογραμμίζεται ως «επιταχτικό αίτημα» η σύλληψη και παραπομπή σε λαϊκά δικαστήρια όλων των προδοτών, ενώ καταγγέλλονται κακοποιήσεις Ελασιτών. Ο ενθουσιασμός είναι (ή φαίνεται) μεγάλος.
Η «Ελευθερία» των ίδιων ημερών δείχνει λιγότερο μεθυσμένη από τη φόρα της καινούριας αρχής. Στο κεντρικό άρθρο της 28ης Οκτωβρίου, με τίτλο «Η επέτειος», η περηφάνια ξεχειλίζει, έχει όμως και μια δόση πικρίας και ενδοσκόπησης. Η Ελλάδα είναι μια περιφερειακή δύναμη, το κατόρθωμα των Ελλήνων είναι σπουδαίο, αλλά «είμεθα αυτήν την ώραν ανήσυχοι, και η Επέτειος αυτή, που μας ενθυμίζει της Φυλής μας την δόξαν αλλά και την αρχήν των αφαντάστων μας μαρτυρίων, μας ευρίσκει τώρα, μετά τέσσαρα χρόνια, τόσον σκυμμένους και σκεπτικούς…». Τα θέατρα έχουν επετειακές παραστάσεις. «Χάιλ Χίτλερ» στο «Αλίκη», «Χαϊδάρι και ελληνική εποποιΐα» στο «Κοτοπούλη». Την επομένη, η «Ελευθερία» διαπιστώνει την αθρόα συμμετοχή του λαού στις εκδηλώσεις, ενώ πρώτο θέμα είναι η υπόσχεση, με τη μορφή διαγγέλματος, του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου ότι «θα αποκατασταθεί συντόμως το κράτος δικαίου» και κλείνει με δύο λέξεις: «Εμπιστοσύνη και αισιοδοξία».

Ένα χρόνο μετά, η εμπιστοσύνη και η αισιοδοξία αρχίζουν να συννεφιάζουν. Ο καθένας μπορεί να το διακρίνει αυτό στο σύνολο των εξεταζόμενων εφημερίδων. Τα έντυπα μεγαλώνουν σιγά σιγά σε αριθμό σελίδων (εξασέλιδα ή οχτασέλιδα από τετρασέλιδα). Αυτή τη φορά το πιο ενθουσιώδες είναι το «Εμπρός», με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τους εορτασμούς και επετειακή εικονογράφηση, αφιερώματα στη μυστική αλληλογραφία Χίτλερ- Μουσσολίνι, στιχουργήματα εμπνευσμένα από την 28η Οκτωβρίου και διαφημίσεις πολεμικών λαϊκών αναγνωσμάτων σε άλλα έντυπα. Το ερώτημα που εν έτει 1945 φαίνεται να είναι: «Ποιος είπε το ΟΧΙ;» Σε ποιον πρέπει να αποδώσουμε την εποποιΐα του 1940;. Ο Σπύρος Μελάς, από το πρωτοσέλιδο ενθουσιώδες χρονογράφημά του στο «Εμπρός» θα υπογραμμίσει την ιερότητα της ημέρας, μιλώντας για την ημέρα του ΟΧΙ, την 28η Οκτωβρίου του 1940, τότε που «…όλες αυτές οι διαδηλώσεις γίνονται μία – μία θάλασσα που βρυχάται, μανιάζει και τραγουδεί […].» Τότε, το 1940. Το 1945, στο πρωτοσέλιδο του «Εμπρός» της 28ης Οκτωβρίου, η σύνταξη της εφημερίδας τονίζει: «Η σημερινή επέτειος ενήκει εις το Έθνος. Είμεθα βέβαιοι ότι όλοι οι πολίται θα σεβασθούν την ιερότητα της ημέρας και θα αποφύγουν κάθε εκδήλωσιν έξω του καθαρώς εθνικού πλαισίου, κομματικήν ή άλλην οιανδήποτε. Όλη η εκδήλωσις του αθηναϊκού λαού είμεθα βέβαιοι ότι θα υπάρξη ανταξία της επετείου, πατριωτική και εθνική». Μπορεί ο εορτασμός να ήταν όντως μαζικός, πατριωτικός και εθνικός, δεν ήταν όμως ενωτικός. Η αριστερά και το κέντρο έχουν αποτραβηχτεί από τους εορτασμούς/ Ο «Ριζοσπάστης» δίνει μεγάλη έμφαση στην επέτειο του «αντιφασιστικού αγώνα», ωστόσο σε άρθρο του διευθυντή σύνταξης Κώστα Καραγιώργη τονίζει ότι ο επίσημος εορτασμός ανήκει στους «φασίστες», αλλά η 28η Οκτωβρίου ανήκει στο λαό. Σε πρώτο πλάνο και το «ανοιχτό γράμμα» του Γραμαμτέα του Κ.Κ.Ε. Νίκου Ζαχαριάδη: Το «ΟΧΙ» είναι του ελληνικού λαού. Σε αυτόν ανήκει και η εποποιΐα.
Το «Εμπρός» μιλάει για «Έθνος» και «πατριωτισμό», ο «Ριζοσπάστης» για «λαό» και «φασισμό».

Η μία εφημερίδα αποφεύγει εντέχνως να χρησιμοποιήσει την ορολογία της άλλης. Η Ελλάδα είναι δύο κομμάτια. Και τα δύο γιορτάζουν με τον τρόπο τους. «Μεγαλειώδης συναγερμός δια τον εορτασμόν της μεγάλης ιστορικής ημέρας» λέει το «Εμπρός». Ο «Ριζοσπάστης» απαντά: «Το έπος δεν ανήκει στους προδότες» και διανθίζει το επετειακό του φύλλο με κείμενα του Γιάννη Κορδάτου και του Βασίλη Ρώτα. Η «Ελευθερία» είναι πιο μετριοπαθής. Το «ΟΧΙ», υποστηρίζει, το είπε ο ελληνικός λαός. Ο ενθουσιασμός του λαού (φ.30-10-1945) χαρακτηρίζεται «ζωηρός», ενώ σημειώνονται και κάποια αιματηρά επεισόδια και συγκρούσεις που αμαυρώνουν το πανηγυρικό κλίμα. Η εφημερίδα τα χαρακτηρίζει «απρέπειες της άκρας δεξιάς». Σιγά σιγά αρχίζουν να ξεπροβάλλουν και οι πτυχές μιας άλλης πραγματικότητας – που διακρίνονται σε όλες τις υπό εξέταση εφημερίδες: Μήπως η Ελλάδα δεν παίρνει αυτά που της άξιζαν από τη συμμετοχή της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο; Μήπως τα ερείπια καπνίζουν ακόμη χωρίς ελπίδες άμεσης αποκατάστασης; Είναι προφανές ότι κάθε εφημερίδα πρεσβεύει ένα καινούριο όραμα για την νέα, μεταπολεμική Ελλάδα. Κάθε παράταξη ευαγγελίζεται μια συγκεκριμένη (και ειλικρινή, θέλουμε να πιστεύουμε) προοπτική για το μέλλον. Είμαστε ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση και ο ενθουσιασμός της επετείου κρύβει, διάχυτη, και μια αγωνία: Μετά το έπος, τι; Την ίδια στιγμή είναι ζωηρό το ενδιαφέρον των εφημερίδων για το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν στα ελληνικά πράγματα οι ξένες δυνάμεις. Φιλοξενούνται δηλώσεις, άρθρα ξένων πολιτικών και παραγόντων. Όλοι, και οι «του λαού» και οι «του Έθνους», προσδοκούν τη λύση έξωθεν – και ίσως δικαίως. Όμως, κανείς δεν θα σε βοηθήσει να ξαναχτίσεις το σπίτι σου αν εσύ ο ίδιος δεν αρχίσεις πρώτος να μαζεύεις τα ερείπια. Κι εμείς, οι Έλληνες, αντί γι’ αυτό, δυστυχώς επιλέξαμε αντί να μαζέψουμε τα ερείπια, να τους βάλουμε φωτιά.
1946. Η έκδοση του «Εμπρός» (27-10-1946) είναι ακόμη πιο πανηγυρική. Εικαστικές και φωτογραφικές συνθέσεις κοσμούν την πρώτη σελίδα. Ο Σπύρος Μελάς βρίσκεται πια στην Τρίτη σελίδα και ξεκινά το άρθρο του με τη φράση: «Ας αντιλαλήσουν οι σάλπιγγες ως τα πέρατα της γης. Οι γαλανόλευκες ας κυματίσουν περήφανα». «Ιστορία τριών χιλιετηρίδων εκλείσθη σε δύο συλλαβές» (εννοεί το «Όχι»). Στην 7η σελίδα του οχτασέλιδου πανηγυρικού φύλλου βρίσκουμε ένα μεγάλο σκίτσο, που συναντούμε επίσης και στο φύλλο της «Ελευθερίας» την ίδια μέρα. Ένα επιβλητικό σημαιοστολισμένο κτίριο στο κέντρο της Αθήνας. Μοντέρνα αυτοκίνητα περνούν από το δρόμο – η καινούρια Ελλάδα ξαναχτίζεται. Αλλά και εκατοντάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας συρρέουν για να μπουν στο κτίριο. Κάτω από τις σημαίες και τα εθνόσημα, υπάρχει μια τεράστια επιγραφή: «Όχι! Η Ελλάς δεν υποκύπτει ποτέ!». Και από κάτω «Νεωτερισμοί: Αδελφοί Λαμπρόπουλοι». Μέσα σ’ όλη αυτή την εορταστική ατμόσφαιρα, μια τραγική διαπίστωση (στο πρωτοσέλιδο άρθρο του «Εμπρός»): «Η πολύδοξος πρωταθλήτρια έγινε δραματική πρωτομάρτυς». Είναι 1946, και ο εμφύλιος πόλεμος μαίνεται. Αυτά που συμβαίνουν στην πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετικά και πολύ πιο τρομακτικά απ’ όσα γράφουν οι εφημερίδες – ακόμη κι από όσα προσπαθούν να αποκρύψουν.

Οι εορτασμοί έχουν κι αυτοί μετακινηθεί από την πρώτη στην Τρίτη σελίδα της «Ελευθερίας» της 29-10-1946. Δύο μέρες πριν όμως, (27/10), παρότι στην πρώτη σελίδα της ίδιας εφημερίδας υπάρχει στον κολοφώνα το motto «Η Ελλάς είναι Δημοκρατική», η «Ελευθερία» επιχειρεί μια απόπειρα ιστορικού συμβιβασμού των δύο άκρων: Ο αγώνας της 28ης Οκτωβρίου είναι «αγών του έθνους», ωστόσο «το ελληνικόν θαύμα είναι αποκλειστικόν επίτευγμα του λαού» και όχι του «νάνου δικτάτορος», όπως επί πολλά έτη η εφημερίδα χαρακτηρίζει τον Ιωάννη Μεταξά. Στον «Ριζοσπάστη», τα πράγματα είναι ακόμη πιο ακραία. «Ο λαός πολέμησε – η κυβέρνηση πρόδωσε» τιτλοφορείται το κύριο άρθρο της επετειακής έκδοσης, ενώ σε δίστηλο άρθρο του ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης αναφέρεται σε «καλά μηνύματα από την Αγγλία» (!), εννοώντας από τα αγγλικά εργατικά συνδικάτα και προσπαθώντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για την «αγγλοφοβία» του Κ.Κ.Ε. Την ίδια στιγμή, ο «Ριζοσπάστης» απευθύνει έκκληση: «Όχι άλλο αθώο αίμα». Στην 3η σελίδα της εφημερίδας, υπάρχει διαφήμιση για την πρώτη ελληνική ταινία που έχει θέμα την κατοχή και την αντίσταση και α προβάλλεται στον κινηματογράφο «Πάνθεον»: Είναι οι «Αδούλωτοι Σκλάβοι» του Βίωνος Παπαμιχάλη, ενώ στο θέατρο «Κοτοπούλη» ανεβαίνει η γνωστή μας από τον κινηματογράφο κωμωδία «Οι Γερμανοί ξανάρχονται».

Τις χρονιές 1947 και 1948 το «Εμπρός» συνεχίζει με πανηγυρικούς τόνους, πλούσια αφιερώματα στην επέτειο και φωτογραφικό υλικό τόσο από το ’40 όσο και από τους εορτασμούς. Στο φύλλο της 28ης Οκτωβρίου 1948, το πρωτοσέλιδο περιέχει μια ενδιαφέρουσα φωτογραφική σύνθεση, Δεξιά, ο στρατιώτης του 1940 κάθεται στη σκοπιά με χλαίνη και το όπλο παρά πόδα. Αριστερά, ο «πολεμιστής του 1948» με το αυτόματο όπλο προτεταμένο. Η λεζάντα είναι χαρακτηριστική: «Ο ελληνικός στρατός προ οκτώ ετών εξεκίνησεν εις τον μεγάλον επικόν αγώνα, αλλά εξακολουθεί ακόμη την μάχην δια την Ελλάδα και δια την οικουμένην, δια τας αιωνίας αξίας του ανθρωπίνου πολιτισμού». Για το «Εμπρός», η παρούσα κατάσταση είναι μία συνέχεια του ’40. Ο «Ρίζος της Δευτέρας» της 27-10-1947 πάλι, έχει ένα διαφορετικό σκίτσο: Ένας νέος άντρας, με τα μανίκια σηκωμένα, αναπολεί τους αγώνες των Ελλήνων του ’40 που ξεπροβάλλουν μέσα από ένα σύννεφο. Ο ίδιος βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα – τα χέρια του σφίγγουν τα κάγκελα με δύναμη. Στη βάση της σελίδας, ο Κώστας Βάρναλης κάνει λόγο για τη «βουβή επέτειο». Οι προδότες του ελληνικού λαού, λέει, γιορτάζουν ερήμην του την 28η Οκτωβρίου. «Κι αν τώρα ο λαός τιμά ανεπίσημα αυτή την επέτειο, θα έρθει η μέρα σύντομα που θα την γιορτάζει επίσημα και όπως της αξίζει». Αυτή η αισιοδοξία δεν επαληθεύτηκε. Η φωνή του Ριζοσπάστη θα σιγήσει – η εφημερίδα θα ξανακυκλοφορήσει στα περίπτερα μετά την μεταπολίτευση. Στην «Ελευθερία», σε αντίθεση με το «Εμπρός», όπου όλα τα φωτογραφικά επετειακά αφιερώματα είναι πρωτοσέλιδα και οκτάστηλα, η δημοσιογραφική κάλυψη της επετείου είναι τρίστηλη, έχει υποχωρήσει στην Τρίτη σελίδα, πλάι σε πολεμικά αναγνώσματα. Η γραμμή της «Ελευθερίας» ήταν εξ’ αρχής διακριτική και μετριοπαθής – αυτό όμως δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι οι περιγραφές της είναι αντικειμενικότερες και πιο πραγματικές από των άλλων εφημερίδων. Στην πρώτη σελίδα της επετειακής «Ελευθερίας» δεσπόζει ένα κείμενο του τότε διευθυντή των Αρχείων του Κράτους Νικολάου Τωμαδάκη για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αυτό ίσως υπονοείται ότι θα χρειαζόταν η Ελλάδα τη συγκεκριμένη στιγμή. Αυτό όμως, έτσι κι αλλιώς, δεν το έχει.
Από τον ενθουσιασμό της απελευθέρωσης και τον σκεπτικισμό, με γερές δόσεις αισιοδοξίας, για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας, που συναντάμε στον τύπο του 1944, με τις εφημερίδες στην πληθωρική τιμή των τεσσάρων δισεκατομμυρίων δραχμών, θα περάσουμε σ’ έναν άλλου είδους πληθωρισμό, στις επόμενες χρονιές. Αυτός ο πληθωρισμός δεν αφορά τις τιμές των εφημερίδων, αλλά τις πραγματικότητες οι οποίες εμφανίζονται σε κάθε εφημερίδα. Όποιος διαβάσει τις τρεις εφημερίδες, χωρίς να έχει απολύτως καμμία γνώση του ιστορικού συγκειμένου τους, θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρήσει ότι καθεμιά από αυτές αναφέρεται και σε μία διαφορετική χώρα.

Ένα είναι το βέβαιο: Ότι η μεταπολεμική Ελλάδα καλείται να εορτάσει την εθνική επέτειο του «ΟΧΙ», ελάχιστα μετά την πραγματική 28η Οκτωβρίου. Οι άνθρωποι που θα γιορτάσουν την επέτειο είναι οι ίδιοι άνθρωποι που έζησαν το έπος του ’40, τα δύστυχα χρόνια της κατοχής και την αντίσταση, και τώρα πορεύονται σε μια καινούρια πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα, της οποίας το δυνητικό μέλλον είναι διχασμένο. Διχασμένο ανάλογα με τις κυρίαρχες και συγκρουόμενες σε επίπεδο εμφυλίου πολέμου κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις. Τη δεξιά και την αριστερά, με ένα εκκολαπτόμενο, αδύναμο, αμήχανο και ως εκ τούτων μετριοπαθές κέντρο να βρίσκεται στο περιθώριο. Αυτά τα δύο «μέλλοντα» για τον τόπο, που οραματίζονται η δεξιά και η αριστερή παράταξη προβάλλονται στο παρόν. Τα μέσα ενημέρωσης που είτε ανοιχτά, ούτε ουσιαστικά βρίσκονται στο πλευρό τους, κατασκευάζουν, χρησιμοποιώντας σε διαφορετικές δόσεις λιγότερο ή περισσότερο αυθεντικά γεγονότα, αντίστοιχες προς το όραμά τους πραγματικότητες, πέρα από και παρά την «πραγματική» πραγματικότητα. Σε αυτές τις εκ διαμέτρου διαφορετικές όσο και τεχνητές ως προς τον κόσμο που απεικονίζουν πραγματικότητες, η 28η Οκτωβρίου, ως επέτειος, κατέχει όχι τη θέση που πραγματικά είχε κατακτήσει στη συνείδηση του «λαού» ή του «έθνους», αλλά τη θέση που εξυπηρετεί την κάθε παράταξη τη συγκεκριμένη στιγμή.
Ο τύπος της εποχής χρησιμοποιεί την επέτειο ως όχημα ανάδειξης των πολιτικών του θέσεων. Επιχειρεί να εκμεταλλευθεί (με την καλή και την κακή έννοια) το νωπό συναίσθημα αλλά και τα νωπά τραύματα των πολιτών, για να τους προσδέσει στο άρμα των σκοπιμοτήτων του.
Είναι δηλαδή αυτή η πιο «στρατευμένη» περίοδος του τύπου μας; Όχι. Τα Μέσα είναι πάντοτε στρατευμένα – και πρέπει να είναι από την άποψη ότι δεν μπορούν να είναι ιδεολογικά ανερμάτιστα. Κι αυτή η στράτευση και η αντίστοιχη διαμόρφωση της πραγματικότητας έχει, πέρα από το ίδιο το παρόν, άμεση επίδραση και στην προβολή του (φαινομενικά) εφήμερου υλικού των Μέσων στο μέλλον: Στην καταγραφή της Ιστορίας. Ο Ιστορικός του μέλλοντος θα μπορέσει άραγε να προσεγγίσει την πραγματικότητα της εποχής ή απλώς θα περιοριστεί στο να καταγράψει τις πολλαπλές πραγματικότητες των Μέσων; Μήπως η περίφημη ιστορική αλήθεια γίνεται, όσο κι αν ακούγεται παράλογο, δυσκολότερο να κατακτηθεί όσο περισσότερες ιστορικές πηγές έχουμε στη διάθεσή μας. Είναι άραγε πιο πραγματική η αστραφτερή στολή του βασιλέως ή του στρατάρχου από τους φυλακισμένους αγωνιστές ή από την λανθάνουσα αιματοχυσία που ίσως και να μην καταγράφηκε ποτέ από κανένα μέσο;

Η «Ελευθερία» της 28ης Οκτωβρίου 1947, στο πρώτο της άρθρο με τίτλο «Επτά έτη θυσιών» θα τονίσει, ανάμεσα στα άλλα:
«Προ επτά ετών, ο Ελληνικός λαός εξεκίνησε δια να φθάση εις τα άστρα. Και έφθασε. Αγαπούσε τότε τον εαυτόν του και ας έμπαινεν εις ένα δρόμον που ήτο γεμάτος θυσίες. Σήμερα, φαίνεται να έχη χάση την εξιδανικευμένην αυτήν φιλαυτίαν του. Κανένα κοινωνικόν καθεστώς δεν μπορεί να θεμελιωθή επάνω εις τάφους, εις ερείπια και ακρωτηριασμούς. Καμμία πολιτική θεωρία δεν ημπορεί να ευδοκιμήση καιν’ αποδώση καρπούς με την τυραννίαν και την βίαν. Καμμία ιδεολογία δεν ημπορεί ν’ ανθίση υπό το καύμα του μίσους και της απεχθείας των πολλών […].Ας αγαπήσωμεν πάλιν τους εαυτούς μας και τον τόπον μας, διότι το αξίζουν.»

Σας ευχαριστώ.
Ηλίας Α. Τουμασάτος

Πηγή:kefaloniaphotonews.gr