Εθνικός Δρυμός Aίνου

Εκτός από τα ενδημικά είδη ιδιαίτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος, ο Αίνος προσφέρει συνδυασμό ορεινών και παραθαλάσσιων τοπίων. Σε αίθριες συνθήκες είναι ορατές οι ακτές του νησιού, σχεδόν στο σύνολό τους, επίσης οι οροσειρές της Δυτικής ηπειρωτικής Ελλάδας και μέρος του Ιονίου πελάγους. Αποτελεί επίσης τόπο επίσκεψης, ψυχικής ανάτασης, θαυμασμού και περισυλλογής για τους κατοίκους όλου του νησιού, όλες τις εποχές του χρόνου, μια καλή ευκαιρία απόδρασης και για το καλοκαίρι…

Η πλούσια όσο και σπάνια άγρια χλωρίδα και πανίδα καθώς και οι χαρακτηριστικοί γεωμορφικοί σχηματισμοί, βιότοποι και τοπία, προσδίδουν μια ξεχωριστή αξία στο Δρυμό. Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., εκτιμώντας την τεράστια σημασία του στην αειφόρο, βιώσιμη ανάπτυξη του περιβάλλοντος και γενικότερα στην αναβάθμιση του νησιού, έχει προχωρήσει στην σύνταξη συγκεκριμένου προγράμματος ανάδειξης και προστασίας του, ενώ από 25/01/99 έχει υπογράψει με τον Δήμο Αργοστολίου και την Διαδημοτική Επιχείρηση Καθαριότητας & Προστασίας Περιβάλλοντος Κεφαλονιάς, προγραμματική σύμβαση για την εκπόνηση μελετών αξιοποίησης και ανάδειξης του Αίνου. Στα πλαίσια του χωροταξικού σχεδιασμού και της ρύθμισης των παραγωγικών δραστηριοτήτων, αναμένεται έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για τροποποίηση και επέκταση του πυρήνα του Δρυμού κατά 315 στρέμματα και για καθορισμό οριογραμμής περιφερειακής ζώνης, που θα περικλείει συνολική έκταση 47.230 στρεμμάτων.

Μορφολογία
Ο Εθνικός Δρυμός Aίνου αποτελείται από τον κύριο ορεινό όγκο του Αίνου και την κορυφή του βουνού Ρούδι στα βορειοδυτικά, με υψόμετρο 1125μ. και ανεξάρτητα όρια. Ο πυρήνας του δρυμού, έχει συνολική έκταση 2862 εκτάρια ή 28620 στρέμματα (ο μικρότερος της Ελλάδος). Υψηλότερη κορυφή του είναι ο Μέγας Σωρός (1628μ.) και άλλες κορυφές το Καλόν Όρος και το Μεροβίγλι. Η βορειο-ανατολική πλευρά του Αίνου είναι εντελώς άνυδρη, άγονη και ακατοίκητη ενώ λόγω της ασβεστολιθικής δομής του, το νερό της βροχής απορροφάται από το έδαφος και κατευθύνεται στα χαμηλότερα επίπεδα στους νότιους πρόποδες που χαρακτηρίζονται από αφθονία υδάτων και πολλές καλλιέργειες. Σε συνδυασμό με την υγρασία που προέρχεται από το πέλαγος, αυτό δημιουργεί τις ιδιαίτερες συνθήκες για μια ιδιόμορφη βλάστηση και κατ’ επέκταση οικοσύστημα.

Κλιματολογικές Συνθήκες
Το κλίμα στον Αίνο είναι κυρίως μεσογειακό και μεταβαλλόμενο από εποχή σε εποχή. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ζεστό και ξηρό την ημέρα, ενώ το βράδυ η θερμοκρασία ελαττώνεται αισθητά. Η άνοιξη και το φθινόπωρο χαρακτηρίζονται από συχνές βροχοπτώσεις, ενώ το χειμώνα το βουνό σκεπάζεται με χιόνια, κυρίως κατά τον μήνα Ιανουάριο. Τα τελευταία χρόνια το κλίμα μεταβάλλεται μάλλον προς το ψυχρότερο.

Χλωρίδα
Το δάσος ως τον 16ο αιώνα κάλυπτε τις πλαγιές του όρους φθάνοντας ως τους πρόποδες, αλλά η υπερβολική υλοτόμηση των δασών τους τελευταίους τέσσερις αιώνες (κυρίως από τους Ενετούς), η πυρκαγιά που ξέσπασε το 1797 και ο καταστροφικός σεισμός του 1867 είχαν αποτέλεσμα αυτό να περιοριστεί στα δύο τρίτα της αρχικής του έκτασης. Ανακηρύχθηκε εθνικός δρυμός το 1962 (ΦΕΚ 199/Α/1962) με κύριο σκοπό την διαφύλαξη από υβριδισμούς του ενδημικού και κυρίαρχου δασοπονικού είδους της “μαύρης” Κεφαλληνιακής ελάτης (το 1824 στάλθηκαν σπέρματα του φυτού στην Αγγλία από τον Βρετανό κυβερνήτη του νησιού Charles Napier και το 1838 ο Loudon το ονόμασε Abies Cephalonica) και την προφύλαξη του δάσους που σήμερα καλύπτει επιφάνεια 19730 στρεμμάτων στα ανώτερα τμήματα στις πλαγιές του Αίνου (τον κύριο ορεινό όγκο του δρυμού). Τα έλατα αναπτύσσονται σε ύψος άνω των 800μ., φθάνουν το ύψος των 20-30 μέτρων, έχουν κορμό ευθυτενή, πολλές πλάγιες διακλαδώσεις και φύλλα γυαλιστερά, με χρώμα πράσινο βαθύ, σχεδόν μαύρο και σπειροειδή διάταξη και ζουν μέχρι και 500 χρόνια. Υβριδισμοί συναντώνται στη νότια και κεντρική Ελλάδα. Στο ελατοδάσος εμφανίζονται διάφορα πλατύφυλλα είδη με θαμνώδη μορφή (τυπική μορφή μακίας βλάστησης του μεσογειακού χώρου) και θάμνοι, όπως γκορτσιές (Pirus amygdaliformis), κραίταγοι (Craetagus), πουρνάρια και φρύγανα (θυμάρια, κανούκλες, ηλιάνθεμα) με κυρίαρχη μορφή στο τοπίο την πολυετή γαλατσίδα (Euphorbia biglandulosa). Σημαντική είναι και η εξάπλωση του φρύγανου Phlomis fruticosa. Στις βραχώδεις περιοχές σε μεγάλο υψόμετρο κυριαρχούν τα ακανθώδη φρύγανα Astragalus Cephalonicus και Astragalus angustifolius, ενώ στις χαμηλότερες θέσεις τα Leontodon graecum, είδη centaurea, crepis rubra, silene ionica, silene ungeri κ.α. Τη σπανιότητα της χλωρίδας του δρυμού χαρακτηρίζουν τα ενδημικά είδη Viola cephalonica, aubreita deltoida, σαπονάρια του Αίνου, Σκουτελλάρια η κεφαλληνιακή, αγιούγκα του Αίνου, και πόα η κεφαλληνιακή. Ακόμα, υπάρχουν και άλλα σπάνια φυτά όπως: η Arenaria ruicciardi, το Erysimum cephalonicum, η scaligeria moreana, η alkanna corcyrensis, το crocus hadriaticus και προπαντός η σπάνια Ρόδινη παιώνα.

Στο βουνό Ρούδι αναπτύσσονται καλοανεπτυγμένοι θαμνώνες από είδη κουμαριάς, πουρνάρι, αριά, φυλίκι, χρυσόξυλο, σχοίνι και άλλα, τα οποία μπλέκονται με αναρριχώμενα πολυετή φυτά όπως διάφορα αγιοκλήματα, κίσσος, σμίλακας κ.α. Καλύπτουν επιφάνεια 6460 στρεμμάτων.

Το δάσος συνθέτει έναν βαθυπράσινο όγκο, εστία άγριας ζωής, που όμως απειλείται από τις πυρκαγιές, τη βόσκηση και ακόμη από την έλλειψη νεαρών φυτών (γήρανση του ελατοδάσους).

Πανίδα
Η πανίδα του δρυμού περιλαμβάνει λίγα θηλαστικά όπως την αλεπού (Vupes vupes), το κουνάβι (Martes foina), το λαγό (Lepus europaus), σκαντζόχοιρους, νυφίτσες, ασβούς, κουνάβια, τυφλοπόντικες και άλλα. Τα άλογα του Αίνου (Equus cabalus) είναι απόγονοι των αρχαίων ελληνικών, ορεινού τύπου, καθώς κατάγονται από άτομα της φυλής Πίνδου. Χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από τον τοπικό πληθυσμό για αγροτικές εργασίες και αφέθηκαν ελεύθερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Λόγω της ελεύθερης αναπαραγωγής σε φυσικές συνθήκες και μέσω διαδικασιών φυσικής επιλογής εξελίχθηκαν σε καθαρή φυλή, συνιστώντας σημαντικότατο γενετικό υλικό, αντίδοτο στον εκφυλισμό των αλόγων της Πίνδου. Κατάφεραν αν επιβιώσουν στην άγρια φύση σε ολιγάριθμες αγέλες. Σήμερα έχουν απομείνει μερικές δεκάδες άλογα που ζούνε στις βραχώδεις νοτιοανατολικές πλαγιές του Αίνου και σε υψόμετρο 1300 – 1500 μέτρων. Στην περιοχή βρίσκεται το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής και η μοναδική πηγή νερού, σημείο που επισκέπτονται τα άλογα για να ξεδιψάσουν. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το μικρό ανάστημα, η μεγάλη αντοχή, το λεπτό κεφάλι, τα δυνατά πόδια και η πλούσια χαίτη και ουρά. Είναι αρκετά μικρότερα από τα άλογα της Πίνδου αλλά διατηρούν τους ίδιους χρωματισμούς. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η ομοιότητά τους με τις μορφές αλόγων των αρχαίων γλυπτών.

Από ερπετά το πιο ενδιαφέρον είναι μια μικρή σαύρα, ο Algyroides moreticus που είναι ενδημική στην Πελοπόννησο και στα Ιόνια νησιά.

Συναντώνται επίσης περίπου 26 είδη ορνιθοπανίδας όπως η πετροπέρδικα (Alectoris graeca), τα αρπακτικά φιδαετός (Circaetus gallicus), ξεφτέρι, ποντικοβαρβακίνα, βραχοκιρκίνεζο και διάφορα διαβατικά. Σπάνια παρατηρείται το όρνιο και ο ασπροπάρης, ενώ υπάρχουν και πέρδικες. Πρόσφατα εντοπίσθηκε η Μαυροτσικλιτάρα (Drycopus martius), ένα είδος δρυοκολάπτη που δεν απαντάται σε άλλο νησί της Μεσογείου. Κυριαρχούν πολλά είδη στρουθιόμορφων πουλιών, όπως κοτσύφια, φλώρια, καρδερίνες, κορυδαλλοί, κορακοειδή και γεράκια.

Ιστορία και Πολιτιστικά Στοιχεία
Οι Ενετοί, καθώς αντίκριζαν τον σκούρο από τα έλατα όγκο του Αίνου, τον ονόμασαν Μαύρο Βουνό (Monte Negro) ενώ υπάρχουν ντόπιοι που ακόμη και σήμερα τον κατονομάζουν Μεγάλο Βουνό. Ίσως αυτό συνδέεται με την συμβολικότητα του όρους λόγω του όγκου του και της κρυμμένης στα σύννεφα υψηλότερης κορυφής του, αποδεδειγμένα τόπο λατρείας του Αινήσιου Δία. Υπολείμματα του ιερού του βρέθηκαν σε αυτή την κορυφή, τον Μέγα Σωρό, μαρτυρούν την εκμετάλλευση του από το ανθρώπινο στοιχείο στα αρχαία χρόνια. Ο Αίνος περιλαμβανόταν στο βασίλειο του Οδυσσέα και προμήθευε την απαραίτητη ξυλεία για την κατασκευή καραβιών.

Το ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, στην ομώνυμη θέση, αναφέρθηκε και παραπάνω ως τόπος επίσκεψης των αλόγων λόγω της πηγής που βρίσκεται εκεί.

Κατασκευασμένο την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1940) ως σανατόριο και ορεινό καταφύγιο, το «κτίριο Μεταξά» (σε υψόμετρο 1200 μ. και εντός του δρυμού) εγκαταλείφθηκε με τον πόλεμο πριν προλάβει να λειτουργήσει και αργότερα τραυματίστηκε από τους σεισμούς του 1953. Το κτίριο, στο οποίο οι αναφορές στην Ιταλική αρχιτεκτονική είναι εμφανείς, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο με απόφαση του 1999 και από τον Οκτώβριο του 2004 έχουν αρχίσει εργασίες επισκευής και αναβάθμισης. Σύμφωνα με την πρόταση αποκατάστασης, το κτίριο ενισχύεται δομικά και ανακαινίζεται ώστε να λειτουργήσει ως κέντρο πληροφόρησης και ορεινό καταφύγιο για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών της ανάδειξης του Δρυμού.

Προστασία
Ο Εθνικός Δρυμός Αίνου ιδρύθηκε το 1962 (ΦΕΚ 199/Α/1962), (οι Εθνικοί Δρυμοί περιλαμβάνουν εκτάσεις, στις περισσότερες από τις οποίες κυριαρχεί ο δασικός χαρακτήρας, με ιδιαίτερο οικολογικό και επιστημονικό ενδιαφέρον).

Έχει χαρακτηριστεί ως Βιογενετικό Απόθεμα (το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Βιογενετικών Αποθεμάτων ιδρύθηκε το 1976 από το Συμβούλιο της Ευρώπης και αποσκοπεί στη διατήρηση αντιπροσωπευτικών δειγμάτων χλωρίδας, πανίδας και φυσικών περιοχών της Ευρώπης).

Έχει επίσης δηλωθεί ως μία από τις 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ.

Επίσης σύμφωνα με άλλη οδηγία της Ε.Ο.Κ. έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Διατήρησης, λόγω της ύπαρξης σχισμών ασβεστολιθικών βράχων σε υψόμετρο 1000-15000 μέτρων καθώς και λόγω ύπαρξης μεγάλης ποικιλίας ορχιδέων και σάρων.

Πρόσβαση
Η πρόσβαση στο δρυμό είναι εφικτή οδικώς από τον άξονα Αργοστολίου – Σάμης. Από την διασταύρωση σε εκείνο το σημείο (υψόμετρο 900μ.) και μέχρι τις (τέως) εγκαταστάσεις της Πολεμικής Αεροπορίας (υψόμετρο 960μ.), το τμήμα του δρόμου είναι ασφαλτοστρωμένο και έχει μήκος 5400μ. Το επόμενο τμήμα μέχρι την είσοδο στον πυρήνα του Δρυμού (υψόμετρο 1100μ.) αποτελείται από χωματόδρομο μέτριας βατότητας με μήκος 1480μ. Από εκεί και μέχρι το ορεινό καταφύγιο (1200μ.) η απόσταση είναι 2000μ., ενώ από το ίδιο σημείο υπολείπονται 6420μ. επίσης χωματόδρομου μέχρι τις εγκαταστάσεις τηλεπικοινωνιών, στη δεύτερη υψηλότερη κορυφή (υψόμετρο 1600μ.).

Στην ανατολική πλευρά του βουνού υπάρχει δύσβατος χωματόδρομος που αποτελεί το όριο του πυρήνα στις παρυφές των ελατοδασών. Υπάρχει μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή (μια πορεία περίπου 2,5 ωρών).

Πηγές:
-Υπουργείο Γεωργίας

-«Αίνος – Προστασία και Ανάδειξη του Εθνικού Δρυμού», έκδοση του ΥΠΕΧΩΔΕ, 2001

Φωτογραφίες:
Γεράσιμος και Τηλέμαχος Μπεριάτος

Κείμενα – παρουσίαση:
Γεράσιμος και Τηλέμαχος Μπεριάτος