Η Βάφτιση στη Σισιώτισσα

Τα Θεοφάνεια, τα Φώτα, όπως ονοματίζονται χαρακτηριστικότερα, είναι για το Χριστιανό μια θρησκευτική γιορτή. Ανεξάρτητα όμως από το συμβολισμό τους το μεταχριστιανικό, έχουν μέσα στις ρίζες τους και παγανιστικές δοξασίες και προλήψεις και εθιμικό που τρέφεται με ειδωλολατρικούς χυμούς.

Από την περασμένη μέρα, τη μέρα του Αγιασμού, της νύχτας τα φόβητρα, οι καλικάντζαροι της άλλης Ελλάδας, τα παγανά της Κεφαλονιάς, έχουνε εξαφανιστεί. Ο Σταυρός που μπήκε στα σπίτια με το αγιασμένο νερό τα έδιωξε. Φύγανε και πάνε στα τσακίσματα…

Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τραγόπαπας
με την αγιαστούρα του…

Αφού ένα ολόκληρο δωδεκαήμερο, από την νύχτα των Χριστουγέννων κυριαρχήσανε στη Γη, μπήκανε στα σπίτια από τις καμινάδες, μαγαρίσανε τα φαγητά, κουρελιάσανε τις απλωμένες μπουγάδες, τρομάξανε τους ξενύχτηδες, ήρθε η ώρα να ξαναγυρίσουνε, αποδιωγμένα, στου κάτου κόσμου τα βασίλεια.

Ετούτα τα παγανά της Κεφαλονιάς είναι κάτι παράξενα ακάθαρτα πνεύματα με παιδική μορφή και βέβαια με αρκετή πονηριά και κακία. Πολλοί πιστεύουν πως είναι η φωνή των αβάφτιστων νηπίων που πέθαναν πριν προλάβουν να καθαριστούν με το βάφτισμα. Για τούτο, όσες οικογένειες έχουνε τέτοια πεθαμένα παιδιά πρέπει να περιμένουνε μέσα στο δωδεκαήμερο την επίσκεψη τους, όχι σαν επιστροφή, μα σα διαμαρτυρία, που η αμέλεια των γονέων τους τα καταδίκασε να αποστερηθούνε τη χάρη του δημιουργού και να μετουσιωθούνε σε αγγελούδια. Η τωρινή σιχαμερή μεταμόρφωσή τους έχει αιτία την ολιγωρία εκείνων!

Στήνουνε όλες αυτές τις δώδεκα μέρες, και περισσότερο τις νύχτες, που διαφεντεύουνε τη γη, παγίδες στα σταυροδρόμια… μπαρδεύουνε τα πόδια των βιαστικών… μορφάζουνε σα ζώα… αρπάζονται σε τρελοχορούς κάτου από το φεγγάρι, την ώρα που παίζει κλέφτικο με τα σύννεφα… μισούνε θανάσιμα και προσπαθούνε να βλάψουνε κάθε νήπιο.

Για τούτο, πρέπει ο ξενύχτης που ανοίγει αργοπορημένος την πόρτα του νάναι πολύ προσεχτικός, μήπως μαζί του τρυπώσουν και τα ανεπιθύμητα που μπορεί να του αναστατώσουνε το σπίτι και να του πνίξουνε τα παιδιά, προπάντων αν είναι αβάφτιστα, από ζήλευα και εκδίκηση, για να τα εντάξουνε στο τάγμα τους και να μεταβάλουνε και εκείνα σε παγανά.

Η φωτιά, μετά τον Σταυρό και το αγιασμένο νερό, είναι ο εχθρός τους. Για τούτο, ο προνοητικός νοικοκύρης έχει στο στόμα του αναμμένο το τσιγάρο, που η σπίθα του τα αποδιώχνει και τα φοβίζει…

Σήμερα όμως, Θεοφάνεια, όλα είναι καθαρά! Οι νοικοκυρές από χθες επάστρεψαν το σπίτι και το έκαναν να λαμποκοπάει. Και ο Σταυρός στο διάβα του εκαθάρισε την πλάση από όλα τα ακάθαρτα. Σήμερα είναι του Θεού ημέρα!… Γαλήνια και ακίνδυνη!

Αποβραδίς, οι καλανταδόροι ευχηθήκανε στους νοικοκυραίους και τους προετοιμάσανε για τη σημερινή γιορτή(1).

Τα Φώτα όμως, εκτός από την καθαρή θρησκευτική τελετή που τελείται μέσα στην εκκλησία και από τη λαϊκή πίστη που ανακατεύει τις δοξασίες με τις προλήψεις, έχει και μία θρησκευτική εκδήλωση που συνταιριασμένη με το εκκλησιαστικό τυπικό ικανοποιεί και το συναίσθημα και τα αισθητήρια. Την τελετή που γίνεται έξω από την εκκλησιά. Τη Βάφτιση.
Στο Αργοστόλι από χρόνια πολλά η βάφτιση είχε καθοριστεί να γίνεται στον παραλιακό χώρο έξω από τη Σισιώτισσα, τη μοναδική παραθαλάσσια εκκλησιά του Αργοστολιού. Και τούτο, το προνόμιο πέστε το, δεν ήτανε απαραίτητο με τις μετασεισμικές οικοδομικές ανακατατάξεις να της αφαιρεθεί, μια και η εκκλησία ξαναχτίστηκε στον ίδιο ακριβώς χώρο της!

Ο χώρος ήτανε προνομιούχος για μια τέτοια εκδήλωση. Εκεί ακριβώς, στη συμβολή της παραλίας με τη Γέφυρα, στηνότανε το πάρκο. Έτσι, για μια τεράστια γωνία με δυο όψεις προς τη θάλασσα, μια της παραλίας και η άλλη της Γέφυρας, προσφέρανε άνετο και απέραντο χώρο για ελεύθερα οπτικά πεδία προς το σημείο της τελετής.

Ένα ξύλινο πατάρι στολισμένο με μυρσίνες, φοινίκια, δάφνες και κλαδιά από έλατα, πλημμυρισμένο στις σημαίες, μικρές και μεγάλες, ήταν ο χώρος που δεχότανε τους επισήμους, τις εκκλησιαστικές και πολιτικές αρχές.

Αυτή την ξεχωριστή μέρα η Σισιώτισσα είχε το προνόμιο να δέχεται τις αρχές του Τόπου. Και κοντά σ’ αυτούς όλος ο κόσμος που έρχεται να παρακολουθήσει την τελετή. Δηλαδή, το Αργοστόλι ολόκληρο και όχι λίγοι από τα κοντινά Λειβαθινά χωριά και τα Δειλινο – Φαρακλάτα… Η εκκλησιά ασφυχτικά γεμάτη… Μεγάλη ικανοποίηση για τους επιτρόπους και βέβαια ιδιαίτερη για τον παπά, που σήμερα είναι ο δίσκος με την μάντσια του. Ο μποναμάς του. Όλοι οι παπάδες του Αργοστολιού, όλοι οι ψαρτάδες και ο Δεσπότης με την ακολουθία του.

Οι μουσικές δίνουν το σύνθημα πως η λειτουργία τελείωσε και η τελετή της Βάφτισης θα αρχίσει. Είναι πια μεσημέρι… Πάντα τα υπολογίζανε η Βάφτιση να γίνεται μετά την απόλυση των άλλων εκκλησιών για να συγκεντρώνουνται όλοι οι παπάδες του Αργοστολιού και οι ξένοι ενορίτες για περισσότερη μεγαλοπρέπεια.

Ένα βουερό μελίσσι από κόσμο έχει πιάσει τη Γέφυρα μέχρι σχεδόν τη στροφή και άλλο τόσο στο πεζοδρόμιο της παραλίας. Και μέσα στη θάλασσα που σπάνια την αφρίζει ο γρέος τέτοια εποχή, δεκάδες μικρά πλεούμενα. Γαΐτες, βάρκες, μαούνες, καΐκια, φελούκες σημαιοστολισμένες, κατάφορτες από κόσμο, που κρέμονταν στην κουπαστή, στα κατάρτια, πιασμένοι από ξάρτια. Και πιο μπροστά από όλες, κοντά στο πάρκο, οι βάρκες με τους βουτηχτάδες που θα βρούνε το Σταυρό.

Γιατί στα χρόνια που ιστορούμε ο Σταυρός ριχνότανε στη θάλασσα και έπρεπε να τον ανασύρουν με μακροβούτι…

Αυτή η ενέργεια επροκαλούσε μια θρησκευτική έξαψη, μα ήτανε και λίγο συμφεροντολογική. Γιατί ο ικανός βουτηχτής που κατάφερνε να τον βρει ή ο τυχερός ας τον πούμε, τον έβαζε πάνου σε ένα δίσκο και τον περιέφερε στον κόσμο, ζητώντας τη συνδρομή του. Και επειδή ο ήχος του χρήματος δημιουργεί αρμονία που πολυαρέσει στην ακοή, σιγά – σιγά η περιφορά του δίσκου δεν περιορίστηκε στο χώρο της τελετής, αλλά επεκτάθηκε και την επόμενη στα μαγαζιά και κάποτε φτάσανε με το Σταυρό να περιφέρονται στη Λειβαθώ, για μέρες κατοπινά, προς δεκαρολογία!

Έτσι, από την στιγμή που η εκδήλωση γίνηκε συμφέρον, είχε και τους αντιχτύπούς της.

Δεν τολμούσε ο καθένας να διακινδυνέψει. Γιατί πριν αποφασίσει να βουτήξει, έπρεπε νάναι σίγουρος πως θα τα βγάλει πέρα και με τα συμφέροντα και με τους συμφεροντολόγους. Νάχει εμπιστοσύνη στη γροθιά του και να μην τον τρομάζουν οι απειλές. Άσε που λέγεται πως κάποτε και μαχαίρι άστραψε για να εμποδιστούν ανεπιθύμητοι να παραβιάσουν τα δικαιώματα των προνομιούχων…! Γιατί εκεί είχε καταντήσει!…

Οι σταυροί ήτανε μεγάλοι και ξύλινοι, με ένα βάρος στο ένα άκρο για να μπορούν να βυθίζονται. Όλη η τέχνη του παπά ήτανε να τον ρίχνει «του κόφτου» για να πάει μακρύτερα και να μπορεί να βυθιστεί με την κόψη(2).

Το έθιμο να γίνεται αναπαράσταση της Βάφτισης είναι πολύ παλαιό. Ιδιαίτερα στην Ορθόδοξη εκκλησία. Και με το τυπικό αυτό είχε καθιερωθεί και στον τόπο μας που το συντηρούσε με προσήλωση και φανατισμό.

Έτσι και το σωτήριο εκείνο έτος του 1909… Επίσημοι, η μπάντα της Φιλαρμονικής, παπάδες και κόσμος σαν πάντα να έχει πήξει τη γέφυρα και τα πεζοδρόμια της παραλίας για να παρακολουθήσει την τελετή. Μόνο ο Δεσπότης έλειπε, ο Δαμασκηνός. Γιατί από τον Σεπτέμβρη του 1907 μέχρι και τον Αύγουστο του 1909 ήτανε συνοδικός σύνεδρος(3).

Στην ακολουθία επρωτοστάτησε ο νεοφερμένος ιεροκήρυκας της μητρόπολης αρχιμανδρίτης Άνθιμος Λάπας, που έκαμε και την τελετή της Βάφτισης(4).

«…Άλλ’ ο Σταυρός τον οποίον έρριψεν ο σεβαστός αρχιμανδρίτης εις την θάλασσαν δια να ευρεθεί υπό των βουτηχτών, δεν ευρέθη ακόμη. Τον εζητούσαν επί τρεις τρεις ώρας με την μπόχαν…»

Το πράγμα δεν ήτανε για γέλια… Γιατί αυτή η μικρή ανωμαλία ανέτρεψε την ιερότητα και από κατανυκτική η τελετή μετατράπηκε σε ιλαρότητα. Και μάλιστα με ενδιαφέρον και για την εξέλιξη και για το αποτέλεσμα, μιας και όπως είπαμε το χάσιμο του Σταυρού είχε και οικονομικές συνέπειες που εβάραιναν.

Και βέβαια εκείνος που δέχτηκε τα περισσότερα πυρά ήτανε ο άτυχος αρχιμανδρίτης, που κατηγορήθηκε πως με το άστοχο και πρωτόπειρο ρίξιμό του έγινε αιτία ο Σταυρός να καρφωθεί στο βούρκο και να χαθεί.

Κι ούτε το φανταζόμουνα
ούτε στο νου μου τώχα
πως θα γυρεύουν τον Σταυρό
στον βούρκο με την μπόχα!
Είν’ ένα πράμα δηλαδή
που ο νους ανθρώπου φρίττει.
Μωρέ δουλειά πωπάθαμε
με τον αρχιμανδρίτη!!!…(6)

Την επόμενη χρονιά, στα 1910, η Βάφτιση παρουσίασε μια ευχάριστη έκπληξη. Την πρώτη εμφάνιση του μουσικού σώματος του Εργατικού Συνδέσμου (της μουσικής της Σχολής των Απόρων), της «μικρής μουσικής», όπως καθιερώθηκε να ονοματίζεται αργότερα… «Η οποία ενεποίησεν αρίστην εντύπωσιν».(7)

Μα δεν πρόλαβε ο κόσμος να χαρεί την πρώτη έκπληξη και τον περίμενε άλλη, μεγαλύτερη και σημαντικότερη.

Ο Δεσπότης, ο Δαμασκηνός, τη στιγμή του «εν Ιορδάνη», αντί να τινάξει στη θάλασσα το γνωστό ξύλινο Σταυρό, έκαμε τη Βάφτιση με ένα μικρό Σταυρό μετάλλινο δεμένο με κορδέλες(8).

Η απώλεια και αναζήτηση του Σταυρού θα επαναληφθεί ύστερα από 13 σημαδιακά χρόνια, στα 1922. Έσπασε η κορδέλα που τον κρατούσε δεμένο ο ίδιος δεσπότης, ο Δαμασκηνός, που πραγματικά βρέθηκε σε πολύ δυσάρεστη θέση. Γιατί για ώρες…

«πηδούν οι δύται με ορμή
και φθάνουν στον πυθμένα
και ξενερώνουν άπρακτοι,
με χέρια σταυρωμένα.»(9)

Τελικά, ο Σταυρός θα ανασυρθεί από ένα δαιμόνιο «βουτηχτή» της εποχής, τον Όθωνα Μαρκάτο ή Μπανιέρη, που σκέφτηκε να τον αναζητήσει πολύ μακρύτερα υπολογίζοντας τα ρεύματα που τον είχαν παρασύρει.

«Αφού εβρέθηκε ο Σταυρός ησύχασε ο Δεσπότης…»(10)

Και ήτανε φυσικό. Γιατί ο Σταυρός μετάλλινος τώρα, δεν ήτανε ο κατάλληλος για κατάδυση, όπως οι παλαιοί ξύλινοι με το βαρίδι, και εύκολα χωνότανε στη λάσπη από όπου ήτανε αδύνατο να ανασυρθεί.

Με τα χρόνια το έθιμο άλλαξε. Σιγά – σιγά ξεχαστήκανε και οι ξύλινοι Σταυροί και οι βουτηχτάδες και οι διαμάχες… Μαζί με τους ανθρώπους ημέρεψε και το έθιμο…

Δεν ξεχάστηκε όμως το ξήλωμα του πάρκου… Πριν φύγει ακόμα ο Δεσπότης και πριν προφτάσει να επιστρέψει στην εκκλησία η ακολουθία, ο κόσμος έπεφτε στο πάρκο και το ρήμαζε. Άλλος μυρσίνη, άλλος έλατο, άλλος φοινικόκλαδο. Όλα για το καλό. Ήταν μεγάλο γούρι να πας σπίτι σου ένα κομμάτι πρασινάδα, μαζί με τον αγιασμό που φρόντιζε ο καλός νοικοκύρης να γιομίσει το καλύτερο κανάτι ή κρυστάλλινο μποτσόνι που είχε στο νοικοκυριό του…

Μεσημέρι… Ώρα για φαγητό… Οι γυναίκες γυρίζανε βιαστικά να ετοιμάσουνε το τραπέζι!… 
Οι πίτες μοσχοβολούσαν!

Τ’ Άη Λουκός λουκάνικα
και του Φωτώνε πίτες.
Τ’ Άη Νικολοβάρβαρα
φτιάνουνε τηγανίτες…

και όπως την ημέρα της Ανάληψης, έτσι και σήμερα η κάθε νοικοκυρά τόχε μέρετο να την φτιάξει από μπούτι τράγιο ή αρνίσιο με μπόλικα μυρουδικά.

Οι άντρες κάνανε γυροβολιά στα σπίτια… Τα φιλικά και συγγενικά… Να πούνε ένα «χρόνια πολλά», να πάρουνε ένα μεζέ και να κατεβάσουνε κάνα ποτηράκι… Έτσι για το καλό…

Μα σαν λάχαινε να βρούνε και καμιά κιθάρα, τότε ξεχνούσαν και σπίτι και φαγητό και θρονιαζόντανε καλεσμένοι – ακάλεστοι στο ξένο τραπέζι, με συντροφιά το μεζέ, το ποτήρι και το τραγούδι μέχρι να βραδιάσει…

Και η κυρά – Μαρία στο σπίτι, περίμενε να κάμει Φώτα στο δικό της τραπέζι!…
Συνηθισμένα πράγματα…

Πηγές – Βιβλιογραφία:
1. Τα κάλαντα και των τριών γιορτών Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανείων έχουν την ίδια αρμονία, αλλά διαφορετικά λόγια που έμειναν αναλλοίωτα για γενεές γενεών από μικρούς και μεγάλους.
2. Εφημερίδα ΖΙΖΑΝΙΟΝ, φ.516, 10.1.1909, σελ. 3Α
3. Π.ΤΣΙΤΣΕΛΗ, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα Β, έν Αθήναις 1960, σ.227
4. ΖΙΖΑΝΙΟΝ, όπ. Σελ. 46
5. Στο ΙΔΙΟ
6. Στο ΙΔΙΟ
7. ΖΙΖΑΝΙΟΝ, φ.563, 9.1.1910, σελ. 46
8. Η.ΤΣΙΤΣΕΛΗ, ό.π, σελ. 476
9. Α.Ι ΣΡΛΣ, εφημερίδα «Τελωνείον», φ. 164, 8.1.1922, σελ. 16
10. Στο ΙΔΙΟ.

Κείμενα – Παρουσίαση: Αγγελοδιονύσης Α. Δεμπόνος
Το κείμενο αυτό έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του Αγγελοδιονύση Δεμπόνου «Το Αργοστόλι Διασκεδάζει», Αργοστόλι 1979
Εικόνες & σκίτσα: 1&2 από το ίδιο βιβλίο, 3&4 Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός