Η Παναγία στη Ανωγή Ιθάκης ένα διατηρητέο μνημείο 700 χρόνων.

Ο Ναός της Παναγίας στην Ανωγή Ιθάκης, κτισμένος σε υψόμετρο 500m, είναι ένας από τους μεγαλύτερους, σημαντικότερους και αρχαιότερους ναούς των Βαλκανίων. Είναι ρυθμού Βασιλικής μεγάλων διαστάσεων (μήκος 30m και πλάτος 10m περίπου) όπως λέγεται κτίστηκε τμηματικά πριν από 700 χρόνια. Το εσωτερικό του Ναού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι είναι ολόκληρο σκεπασμένο με τοιχογραφίες Βυζαντινής Τεχνοτροπίας και γιΆ αυτό το λόγο έχει κυρηχθεί από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων από το 1959, ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Θαυμάσιες εικόνες Αγίων και μορφές Αγγέλων σπάνιας τεχνικής, μαρτυρούν το ασύγκριτο ταλέντο του ζωγράφου της εποχής, του Αντωνίου εξ Αγράφων που ήκμασε περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Ο ζωγράφος προερχόταν από τη σχολή των Βραγγιανών Αγράφων στην οποία διατηρούνταν η Βυζαντινή Παράδοση. Οι μορφές των Αγίων, και οι στάσεις τους είναι τυποποιημένες και η θέση τους στο Ναό ορισμένη με την πνοή, το χρώμα και την έκφραση που δίνει ο ζωγράφος. Σύμφωνα με επιγραφή στο πέτρινο τέμπλο, ο Αντώνιος εξ Αγράφων παρέδωσε τις εικόνες στα 1680.
Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές το έτος 1953, κατά τη διάρκεια των καταστρεπτικών σεισμών της περιόδου εκείνης. Λίγο αργότερα, επισκευάστηκε με την ευγενική φροντίδα και συνδρομή του Ιθακησίου εφοπλιστή Πάνου Γράτσου και οι τοιχογραφίες συντηρήθηκαν από το συντηρητή κ. Αναστάσιο Κουτσουρή. Με τις επιτυχείς παρεμβάσεις του συντηρητή, αναπαλαιώθηκαν, και αποκαταστάθηκαν όλες οι εμφανείς τοιχογραφίες, οι οποίες στη Βόρεια πλευρά και στη Νότια πλευρά του κυρίως Ναού, είναι διατεταγμένες σε πέντε παράλληλες ζώνες.

Στην πρώτη ζώνη υπάρχουν απλά διακοσμητικές εικόνες. Η δεύτερη ζώνη, ξεκινώντας πάνω από το δάπεδο της εκκλησίας δείχνει μια σειρά ολόσωμων Αγίων. Μέρος της ζώνης αυτής του δυτικού τοίχου απέναντι από την κύρια είσοδο, θυμίζει ως πρώτη εντύπωση τα Μωσαϊκά του San Vitale της Ραβέννας και τοιχογραφίες των Μετεώρων. Το Μωσαϊκό της εντολής Θεοδώρας στη Ραβέννα, αντιστοιχεί προς την Αγιογραφία του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης της εκκλησίας της Ανωγής. Στην περίπτωση της Ανωγής, μεταξύ Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Αγιογράφος παρεμβάλει ένα διπλό σταυρό που σήμερα είναι ευρύτερα γνωστός ως ο σταυρός της Λωρραίνης, έμβλημα του στρατηγού Ντε Γκωλ στο ΒΆ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην τρίτη ζώνη υπάρχουν Αγιοι και Όσιοι του δακτυλίου με διακόσμηση αγράμπελης. Στην τέταρτη ζώνη της Παρθένου και των Μαρτύρων της εκκλησίας. Στην πέμπτη και τελευταία ζώνη, η οποία κόβεται στην μέση από την τοποθέτηση μεταλλικής ψευδοροφής το έτος 1910, ο αγιογράφος παραθέτει σκηνές από τη ζωή του Χριστού. Στο σύνολο τους οι τοιχογραφίες είναι Ηπειρωτικής τεχνοτροπίας με επιδράσεις από την Κρητική σχολή και ίσως από τα περίφημα μωσαϊκά των Βυζαντινών ναών της Ραβέννας.

Οι τοιχογραφίες του Ναού είναι ένα αγιογραφικό έργο Βυζαντινής μεγαλοπρέπειας το οποίο υπογραμμίζει τον πολιτισμό της Ιθάκης εκατό χρόνων μετά την σύγκρουση Σταυρού και Ημισελήνου (Ναυμαχία Ναυπάκτου 1571) τότε που η Ανωγή ήταν η πρωτεύουσα της Ιθάκης και η εκκλησία της Παναγίας ήταν η Μητρόπολη του Νησιού. Στο κτιστό πέτρινο τέμπλο ο επισκέπτης διαβάζει την εξής επιγραφή, η οποία αποτελεί ιστορική μαρτυρία για την παλαιότητα του Ναού:

Το στερέωμα των επι σοι πεποιθότων
Στερέωσον κύριε την εκκλησίαν ην
Εκτίσω τω τιμίω σου σώματι.
Μητροπολίτου Κεφαλληνίας και Ιθάκης
Παίσιου Χοιδά 1680.
Φίλον πόνον Αντωνίου εξ Αγράφων ίσθι.

Αξιοπρόσεκτα για τον επισκέπτη είναι το ξύλινο δωδεκάπορτο της εποχή του Εικοσιένα, οι πήλινες εντοιχισμένες στάμνες για την ακουστική του ναού, τα παλαιά πέτρινα μνημεία και ο διώροφος γυναικωνίτης στην πρόσοψη του οποίου παρίσταται η Θεία Κρίση. Τέλος επιβλητικό και ωραίο από γνήσια νηρίτια πέτρα από το όρος Νήριτο στέκει σε πείσμα του χρόνου επιβλητικό Βενετσιάνικο καμπαναριό της εκκλησίας, σύμβολο του χωριού και πόλος ιερού προσκυνήματος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που εορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Η εκκλησία της Παναγίας στην Ανωγή, το Μουσείο Πέτρας (ολοκληρώνονται οι εργασίες του μέσα στο 2007) η ανάδειξη του Παλιού χωριού (Παξινάτα)
των Μενίρ – Μενχίρ (πελώριοι βράχοι) η σύνδεση των μονοπατιών των Βυζαντινών Εκκλησιών (στη καμμένη χώρα, τρία χωριά) θα αποτελέσουν ισχυρό πόλο έλξης τουριστών στο ΔΔ Ανωγής.

Στην τύχη τους έχουν αφεθεί οι Βυζαντινές Εκκλησίες στο Περαχώρι αφού δεν έχει προχωρήσει μέχρι σήμερα καμμία νέα χρηματοδότηση από το ΥΠΠΟ για τη συνέχιση της ανάδειξής τους. Να θυμίσουμε ότι μέσα από το Γ΄ ΚΠΣ έχουν γίνει εργασίες αποκατάστασης τους χωρίς όμως να ολοκληρωθούν. Έχουν αφεθεί λοιπόν κυριολεκτικά στη τύχη τους με αποτέλεσμα να μην είναι επισκέψιμες, να έχουν υποστεί σημαντικές φθορές από την εγκατάλειψη, από βανδαλισμούς ανεγκέφαλων (σπασμένες πόρτες) και την ανεξέλεγκτη βοσκή αιγοπροβάτων στη περιοχή με αποτέλεσμα να καταστραφεί μέρος της σκεπής της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη και τα νερά της βροχής θα αρχίσουν να δημιουργούν προβλήματα στις τοιχογραφίες.
Χρειάζεται άμεση παρέμβαση της 20ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για την αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων αλλά και για την συνέχιση Ανάδειξης – Αποκατάσταση τους αφού αποτελούν ένα σημαντικό πόλο έλξης τουριστών στην Νότια Ιθάκη.