Η Υπόγεια Περιπλάνηση του Νερού

Καταβόθρες

Στο Βορειότερο άκρο της χερσονήσου του Αργοστολίου υπάρχουν γεωλογικοί σχηματισμοί που είναι γνωστοί ως «Καταβόθρες». Χοανοειδή βάραθρα στα οποία έχει παρατηρηθεί συνεχής εισροή θαλασσινού νερού χωρίς προφανή διαδρομή και με άγνωστο προορισμό.

Το φαινόμενο παρατηρήθηκε από έναν Άγγλο ονόματι Στήβενς (Stevens) περίπου το 1835. Αυτός είχε την ιδέα να εγκαταστήσει έναν νερόμυλο, το γνωστό «θαλασσόμυλο», χρησιμοποιώντας αυτό το υδάτινο ρεύμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Για περισσότερα από 100 χρόνια το φαινόμενο προβλημάτιζε τους επιστήμονες ενώ ενθουσίαζε ντόπιους και επισκέπτες. Ίσως αυτές οι «τρύπες» τροφοδοτούσαν το δέος και το θαυμασμό για τον τρόπο που έχει η φύση να κανονίζει τις δουλειές της, να ισορροπεί και να ρυθμίζει τις ανάγκες του κόσμου τούτου. Αλλά σίγουρα τροφοδοτούσαν και τους μύθους με τους οποίους χαίρονταν και λυπόντουσαν μα τελικά πλούτιζαν τη ζωή τους οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Και είναι αλήθεια κρίμα που σήμερα τείνουμε να τα εξηγούμε όλα μέσα στην σύμφυτη, μίζερη ανασφάλειά μας.

Ένας ακόμη μικρόψυχος θεός στην χαώδη Ελληνική Μυθολογία, ούτε κι οι δημιουργοί της πλέον δεν θυμούνται το όνομα του, δημιούργησε τις τρύπες τούτες για την τιμωρία κάποιου φιλόδοξου ήρωα, που ως άλλου Προμηθέα το ανάστημά του ύψωσε κι αμφισβητεί τη θεϊκή εξουσία.

Δυστυχώς για τους λάτρεις των παραμυθιών και των μυστηρίων, δηλαδή για όλους εμας αφού είναι στη φύση του ανθρώπου να μαγεύεται από το άγνωστο, μια έρευνα το 1963 από τους Αυστριακούς γεωλόγους V.Maurin και J.Zötl έδωσε τέλος στο μυστήριο για το νερό που «εξαφανίζεται μέσα στη γη» καθώς και για το υφάλμυρο νερό που αναβλύζει στο άλλο άκρο του νησιού κατά μήκος της παραλίας του Καραβόμυλου. Με τη χρήση σημαντικής ποσότητας (160 κιλά) χρωστικής ουσίας ανακάλυψαν ότι τα δυο φαινόμενα συνδέονται αφού το αλμυρό νερό από τις ακτές του κόλπου του Αργοστολίου αναρροφάται και ακολουθώντας μια διαδρομή οριζόντιας απόστασης 15 χιλιομέτρων περίπου, μέσω υπόγειων οδών φυσικά λαξεμένων στα ασβεστολιθικά πετρώματα («καρστικοί» αγωγοί), καταλήγει και πάλι στη θάλασσα 14 ημέρες μετά, στις Βορειοανατολικές ακτές του νησιού.

Εξήγηση του Φαινομένου

Η δημιουργία των υπόγειων αυτών αγωγών οφείλεται στη διαβρωτική επίδραση του γλυκού νερού στα ευδιάλυτα ασβεστολιθικά πετρώματα, όταν αυτό αποροφάται από το έδαφος ή στην επιφάνεια, ενώ κατά μια άποψη οι συγκεκριμένες δίοδοι σχηματίστηκαν την εποχή των παγετώνων όταν το επίπεδο της θάλασσας ήταν πολύ πιο χαμηλά από το σημερινό. Το (γλυκό) νερό της βροχής που απορροφάται στους ορεινούς όγκους κάτω από τους οποίους συμβαίνει η ροή αναμιγνύεται με το υπόγειο ρεύμα του θαλασσινού νερού και όντας πυκνότερο (και άρα βαρύτερο) αυξάνει την ταχύτητά του (επιταχύνει το ρεύμα). Αυτό προκαλεί μείωση της πίεσης εντός των αγωγών και τελικά αναρρόφηση νερού στις καταβόθρες. Το υφάλμυρο πλέον νερό (με αναλογία γλυκού-αλμυρού 5:1) καταλήγει στη Μελισσάνη και στον κόλπο της Σάμης, σε εκβολές κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στον Καραβόμυλο αλλά και σε πηγές στο Βάρυ και στο Φρύδι.

Ωστόσο σύμφωνα με τον C.Drogue και την έρευνά του που δημοσιεύτηκε σε επιστημονικό περιοδικό το 1989, το θαλάσσιο ρεύμα Αιγαίου-Αδριατικής προσβάλλει την νότια ακτογραμμή του νησιού (έχοντας κατεύθυνση Βόρεια-Βορειοδυτική) και έχει ως αποτέλεσμα να εξυψώνει το επίπεδο της θάλασσας από την πλευρά των Καταβοθρών, όπου ο κόλπος του Αργοστολίου δημιουργεί αντίσταση στις μεγάλες κινούμενες υδάτινες μάζες. Υπάρχει μια ανεπαίσθητη για τον άνθρωπο υδραυλική διαφορά δυναμικού (χαμηλότερη δυναμική ενέργεια στην ΒΑ ακτή στον Καραβόμυλο) η οποία και προκαλεί τη ροή του υπόγειου υδάτινου ρεύματος. Αυτή ανακαλύφθηκε όταν χρησιμοποιήθηκαν όργανα μεγάλης ακριβείας από τους ερευνητές. Στα συμπεράσματα αναφέρεται επίσης ότι οι καρστικοί αγωγοί κάνουν δυνατό το φαινόμενο ενώ η πυκνότητα των υπόγειων υδάτων απλώς το οξύνει και διατηρεί μια σταθερή ροή.

Πρέπει να γίνει σαφές ότι όλα τα παραπάνω αποτελούν υποθέσεις που δεν έχουν αποδειχθεί σύμφωνα με την παγκόσμίως αποδεκτή επιστημονική πρακτική. Μπορούν να δοθούν πολλές λογικές εξηγήσεις αλλά η φύση του φαινομένου και οι δυσκολίες στην αποκάλυψή του το καθιστούν μέχρι στιγμής παράδοξο και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα υδρολογικά φαινόμενα παγκοσμίως.

Λιμνοσπήλαιο

Είναι φανερό ότι το μαγευτικό λιμνοσπήλαιο Μελισσάνη ήταν γνωστό στους κατοίκους της περιοχής από την αρχαιότητα, οι οποίοι εισέρχονταν από το άνοιγμα της οροφής χρησιμοποιώντας σχοινί. Η παράδοση λέει ότι αυτή ήταν η κατοικία του αρκαδικού θεού Πάνα και των Νυμφών που τον συνόδευαν. Μία από αυτές, λέει ο μύθος, ήταν και η Μελισάνθη που πνίγηκε στα νερά όταν ο Πάνας αρνήθηκε τον έρωτά της. Εκτός από τους σταλακτίτες που στα μάτια των ντόπιων θυμίζουν διάφορες μορφές του ζωικού βασιλείου κυρίως, αυτό που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι τα κρυστάλλινα νερά (με ορατότητα 20 μέτρων κάτω από την επιφάνεια), λόγω της σύστασής τους, καθώς και τα παιχνίδια του φωτός. Ειδικά από τις πρωινές ώρες μέχρι λίγο μετά το μεσημέρι, οι ακτίνες του Ήλιου χρωματίζουν εντυπωσιακά τα νερά και αυτά με τη σειρά τους τα γύρω τοιχώματα.

Θέση και Διαστάσεις

2 χιλιόμετρα από την Σάμη και σε υψόμετρο 30 μ. περίπου.
Μέγιστο μήκος 163 μ., πλάτος 45 μ., βάθος 33 μ.
Μέγιστο μήκος και πλάτος ανοίγματος οροφής 50 μ. και 25 μ. αντίστοιχα.

Γεωλογία

Η εξέταση ενός τμήματος σταλακτίτη που ανασύρθηκε από το βυθό της λίμνης και μελετήθηκε στο Ινστιτούτο Φυσικής του Πανεπιστημίου της Χαϋδελβέργης αποκάλυψε ηλικία των πετρωμάτων 16.000 – 20.000 χρόνων.

Τρεις ακόμη θάλαμοι που επικοινωνούν με τον κύριο με διόδους κάτω από την επιφάνεια του νερού ανακαλύφθηκαν το 1963 από τους Αυστριακούς γεωλόγους Tisch και Reismger.

Υδρογεωλογία

Η κατεύθυνση του ρεύματος του νερού στο σπήλαιο είναι από Νότο προς Βορρά. H θερμοκρασία του παραμένει σταθερή καθ΄ όλη τη διάρκεια του χρόνου στους 14 βαθμούς Κελσίου, ενώ η σκληρότητά του είναι 77,1 γαλλικοί βαθμοί και περιέχει χλώριο 5,3%. Υπάρχει στα ΒΔ δίοδος προς τη θάλασσα με συνεχή ροή και παροχή 100 λίτρα το δευτερόλεπτο.

Βιολογία και Υδροβιολογία

Αγριοπερίστερα και νυχτερίδες φωλιάζουν σε φυσικές κοιλότητες της οροφής.

Λόγω της σύστασης του νερού δεν ζουν μικροοργανισμοί παρά μόνο χέλια και ένα είδος κεφάλου τα οποία φθάνουν ακόμη και τα 150 εκατοστά μήκος, σύμφωνα με μαρτυρίες δυτών.

Πολιτιστικά στοιχεία

-σε μια πρώτη προσπάθεια εξερεύνησης το 1959, ο σπηλαιολόγος Ιωάννης Πετρόχειλος ανέσυρε λυχνάρι του 3ου αιώνα π.Χ.

-περισσότερα ευρήματα του 3ου και 4ου π.Χ. αιώνα, πήλινοι δίσκοι, πλακίδια και λυχνάρια, με παραστάσεις του θεού Πάνα καθώς και Νυμφών που μαρτυρούν την ύπαρξη Μυκηναικού πολιτισμού στο νησί, ανακάλυψε το 1963 ο αρχαιολόγος Σπ. Μαρινάτος ο οποίος και ονόμασε το λιμνοσπήλαιο «Σπήλαιο των Νυμφών».

Όλα τα ευρήματα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου.

Εκμετάλλευση και Έρευνα

Το 1963 η τότε Τοπική Επιτροπή Τουρισμού Κεφαλονιάς αποφάσισε τη διάνοιξη σήραγγας ώστε το σπήλαιο να γίνει προσιτό στους επισκέπτες. Από τότε εκατομμύρια άνθρωποι είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν το υπέροχο θέαμα. Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε ότι μια Πρωτοχρονιά, τα τελευταία χρόνια, κάποιοι ντόπιοι δύτες είχαν την σπάνια τύχη να κόψουν την βασιλόπιτα στο βυθό της λίμνης.

Διάφορες αποστολές έχουν οργανωθεί για την αποτύπωση και υδρογράφηση του σπηλαίου με τη συμμετοχή εξειδικευμένων στη σπηλαιοκατάδυση δυτών. Λόγω της θερμοκρασίας του νερού η χρήση στεγανών στολών ήταν απαραίτητη, ενώ κατά τη διάρκεια της παραμονής στις στενές διόδους προς τους άλλους θαλάμους παρατηρήθηκε, ευτυχώς ελάχιστη, κατακρίμνηση μικρών όγκων πετρωμάτων από την επίδραση των φυσαλίδων που απελευθέρωναν οι αναπνευστικές συσκευές. Επίσης οι θύλακες αέρα (κοιλότητες ή άλλοι θάλαμοι) που κάποιος νομίζει ότι θα μπορούσε να αναπνεύσει σε περίπτωση ανάγκης ίσως να αποτελούν θανάσιμες παγίδες. Ο λόγος είναι ότι αυτός ο παγιδευμένος αέρας μπορεί να μην έχει την ίδια αναλογία οξυγόνου με αυτόν της ατμόσφαιρας (78% άζωτο, 21% οξυγόνο, 1% άλλα αέρια και υδρατμοί).

Καραβόμυλος

Μια μικρή λιμνοθάλασσα έχει σχηματιστεί στην παραλία του Καραβόμυλου από το κρηπίδωμα που χτίστηκε στο σημείο εκβολής του υπόγειου υδάτινου ρεύματος, με μέγιστο βάθος 14 μέτρα και θερμοκρασία νερού 14 βαθμούς Κελσίου. Οι επισκέπτες βλέπουν πάπιες να χαίρονται τα νερά της παίζοντας και ένα μύλο να στέκει ακούραστος στην απορροή προς τη θάλασσα. Το γραφικό σκηνικό συμπληρώνεται με την γαλήνη του κόλπου της Σάμης και τη φιγούρα της Ιθάκης στο βάθος του οπτικού πεδίου.

Εδώ καταλήγουν τα ταλαιπωρημένα κύματα από το ακρωτήρι που πεισματάρικα διεισδύει στον κόλπο του Αργοστολιού καθώς και οι βροχοσταγόνες που κατακλύζουν τον μεγάθυμο Αίνο, και είναι παράξενο πως τρεις τόσο διαφορετικοί κόσμοι συναντιούνται για μια τέτοια περιπλάνηση με λίγο από ουρανό, θάλασσα και γη. Τέτοια θαυμαστά παιχνίδια σκαρφίζονται οι άρχοντες του σύμπαντος για να διασκεδάσουν με την απορία μας για τη ζωή που παίρνουν πράγματα που νομίζαμε άψυχα. Οι επιστήμονες έχουν μιλήσει για αυτή τη Γη με ζωή, περιλαμβάνοντας εκτός από τα έμψυχα πλάσματα και όλα τα άψυχα, τα ψυχρά άκρα και τα θερμά σωθικά της. Και οι αρχαίοι μιλούσαν για Νύμφες που στοιχειώνουν κάθε κομμάτι της φύσης και του δίνουν πνοή, αλλά αρκετά είπαμε αυτή τη φορά, ας αφήσουμε τα υπόλοιπα για επόμενες αποδράσεις…

Πηγές στοιχείων:
-Ι.Φραγκόπουλου και Ι.Μαλεφάκη, «Υδρογεωλογική και Γεωχημική Μελέτη της Νήσου Κεφαλληνίας», Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων, Αθήνα 1963
-C.Drogue, «Continuous inflow of seawater and outflow of brackish water in the substratum of the karstic island of Cephalonia Greece», Journal of Hydrology 106 (1989) 147 153, Amsterdam 1989
-National Geographic, vol. 144, No 1, 1973
-Άννα Πετρόχειλου, «Τα ελληνικά σπήλαια», Εκδοτική Αθηνών, 1984
-Περιοδικό Greek Diver

Κείμενο, σκίτσα: Τηλέμαχος Μπεριάτος 10-2005
Φωτογραφίες: Τηλέμαχος Μπεριάτος, Ανδρέας Δεμπόνος
Αποκλειστικά από το www.kefalonitis.com