Μεγάλη Παρασκευή

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η πιο πένθιμη μέρα της Χριστιανοσύνης. Ο Χριστός βρίσκεται στον Άδη και οι πιστοί πενθούν. Τη συγκεκριμένη μέρα απαγορεύεται να κάνουν δουλειές, ενώ θεωρείται κακό να τρυπηθείς και να βγάλει η πληγή αίμα. Πολλοί πίνουν λίγο ξίδι σε ανάμνηση του «ξίδι και χολή» που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο ότι έδωσαν στον εσταυρωμένο Ιησού.

Κάθε Μεγάλη Παρασκευή όλοι θυμούνται τους νεκρούς τους και πηγαίνουν στα νεκροταφεία για να στολίσουν τα μνήματα. Οι παπάδες διαβάζουν τρισάγιο στους αιώνια κοιμισμένους.

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα αυστηρής νηστείας, με όσπρια και άλλα νηστίσιμα φαγητά. Το λάδι απαγορεύεται, ενώ πολλοί δεν τρώνε καθόλου ολόκληρη την ημέρα.

Το μεσημέρι πολλές γυναίκες, κυρίως, πηγαίνουν λουλούδια στην εκκλησία και βοηθάνε στον στολισμό του επιταφίου στρώνοντας με αυτά το κρεβάτι του Χριστού. Παλαιότερα, αλλά και σήμερα τον επιτάφιο στολίζουν οι ανύπαντρες κοπέλες. Όταν ολοκληρωθεί ο στολισμός, πολλοί περνούν από κάτω από αυτόν για υγεία και καλή τύχη. Υπάρχει μια έντονη κόντρα μεταξύ των εκκλησιών για το ποια θα στολίσει τον καλύτερο επιτάφιο, κάτι που παλαιότερα κατέληγε μερικές φορές και σε διαμάχες μεταξύ των πιστών.

Στο Αργοστόλι η πομπή της περιφοράς του επιταφίου ξεκινά από την Μητρόπολη, φτάνει στην οδό Δεβοσσέττου και στρίβει ξανά στην παραλία, αφού περάσει από την Σισιώτισσα που την υποδέχεται με τις καμπάνες να χτυπούν. Ανεβαίνει ξανά προς τα πάνω όταν φτάσει στην κεντρική πλατεία και εκεί γίνεται στάση για να ψάλουν τους ύμνους της ημέρας και για να απευθύνει ο Μητροπολίτης λόγο στους πιστούς για το νόημα της ημέρας. Εξάλλου, δίνεται αυτή η ευκαιρία, καθώς την επομένη της Ανάστασης, με τον γενικό πανικό από τα σμπάρα δεν υπάρχει δυνατότητα για κάτι ανάλογο. Ο επιτάφιος καταλήγει στον Άγιο Σπυρίδωνα, αφού διασχίσει ένα μέρος του Λιθοστρώτου. Σε όλη την πορεία προπορεύεται η Φιλαρμονική σχολή Αργοστολίου, που πρόσφατα μετά την ανασύστασή της έχει δώσει άριστα δείγματα και ελπίδες για κάτι πολύ καλό, αρκετά σύντομα.

Στο Ληξούρι γινόταν η περιφορά των επιταφίων από όλες τις εκκλησίες της πόλης μαζί, κάτι που οδηγούσε και στις εύλογες συγκρίσεις. Σήμερα, μόνο ο επιτάφιος του Παντοκράτορα περιφέρεται στην πόλη, με προπομπό φυσικά την υπέροχη μπάντα της Φιλαρμονικής Παλικής. Στην πλατεία γίνεται το ψάλσιμο του «Αι γεναίαι πάσαι», ενώ την ημέρα αυτή οι περισσότεροι επίσημοι βρίσκονται στο Ληξούρι, για να μεταβούν την επόμενη στο Αργοστόλι.

Στα Μονοπολάτα ακόμα και σήμερα υπάρχει ένα έθιμο που δεν συναντάμε αλλού. Στο χωριό αυτό οι ακολουθίες των Παθών του Χριστού δεν ήταν όμοιες με αυτές που γίνονταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Υπάρχει κάποια ιδιομορφία ιδιαίτερα από τη Μεγάλη Παρασκευή ως τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου. Φαίνεται πως ακολουθούσαν το τυπικό των μοναστηριών του Αγίου Όρους. Μεγάλη Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη ήταν ίδιες ενώ η ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής προ του 1900 αλλά και σήμερα είναι διαφορετική στο τυπικό της.

Η ακολουθία των ωρών 3η 6η και 9η αρχίζει στο χωριό από τις έξι το πρωί και τελειώνει στις 12 το μεσημέρι. Οι ώρες αυτές ήσαν οι φυλακές όπως λέγονταν από Εβραίους και Ρωμαίους, την εποχή εκείνη. Ήταν οι ώρες αλλαγής φρουράς όπως καταλαβαίνουμε σήμερα. Οι αντίστοιχες ώρες είναι (σημερινές) 6η, 9η και 12η μεσημβρινή.

Στον Ελλαδικό χώρο, η ακολουθία των Ωρών τελειώνει στις 10 το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και στη συνέχεια ακολουθεί η Αποκαθήλωση και ο Ενταφιασμός. Γι’ αυτό και ψάλλεται και το «φως Ιλαρόν». Είναι η μόνη μέρα που στο πρωινό φως ακούγεται ο Επιλίχνιος ύμνος.

Στα Μονοπολάτα γινόταν τη Μεγάλη Παρασκευή 6-8 μ.μ. Ωστόσο είχαν σταματήσει οι καμπάνες από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μετά τα 12 Ευαγγέλια, έλεγαν «χηρεύουν οι καμπάνες».

Βέβαια το έθιμο να «χηρεύουν οι καμπάνες» επικράτησε από την πίεση των Ενετών κατά τον 16ο αιώνα, που η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν πανίσχυρη στα νησιά μας (βλέπε Π. Χιώτης, ιστορικά Απομνημονεύματα Επτανήσου τόμος 6ος 48-49), γράφει: «απηγορεύετο τοις Ανατολικοίς να σημαίνωσι τους κώδωνας την Μεγάλη Εβδομάδα μέχρι του Μεγάλου Σαββάτου, διότι οι Λατίνοι δε σημαίνουσι κατά τας ημέρας των Παθών Ιερείς σημάναντες πριν της Λατινικής εκκλησίας κατ’ εκείνην την ημέραν εζημιώθησαν με πρόστιμον», Έτσι η απαγόρευση επικράτησε σαν έθιμο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής κατά τις 12 μ.μ. να ξημερώνει Μεγάλο Σάββατο έκαιγε στην πλατεία της εκκλησίας μεγάλη φωτιά. Το έθιμο της φωτιάς διατηρείται μέχρι σήμερα.

Η φωτιά εκτός απ’ ότι ζέσταινε τα παιδιά και τους μεγάλους που ξενυχτούσαν, συμβολίζει εκείνη που είχαν ανάψει οι Ιουδαίοι στην αυλή του Καϊάφα για να ζεσταθούν και στην οποία παρευρίσκετο και ο μαθητής του Χριστού Πέτρος «ανθρακιάν πεποιηκότες ότι ψύχος ήν και εθερμαίνοντο». (Ιωάννης Ιη στ. 18).

Εντυπωσιακό ήταν το μάζεμα των ξύλων. Τα παιδιά μάζευαν ξύλα και τροφοδοτούσαν τη φωτιά. Ο καθένας έδινε ότι μπορούσε από κληματόβεργες έως χοντρά ξύλα. Πάνω στα ξύλα στην κορυφή, έβαζαν το ομοίωμα του Ιούδα και το έκαιγαν. Το έθιμο του Ιούδα είναι νεώτερο, γύρω στα 40-45 χρόνια περίπου.

Η ακολουθία των εγκωμίων άρχιζε γύρω τις τρεις τα μεσάνυχτα της Μεγάλης Παρασκευής προς το Μεγάλο Σάββατο και στη συνέχεια γινόταν η περιφορά του Επιταφίου σ’ όλο το χωριό. Επειδή δεν κτυπούσαν οι καμπάνες, «είχαν χηρέψει», τα παιδιά έκαναν τα χρέη καμπάνας. Γύριζαν με ρόπαλα, ξύλα και άλλα θορυβώδη μέσα, κουδούνια, ροκάνες και αγριοφωνάρες και ξυπνούσαν τον κόσμο να πάει στην εκκλησία για την περιφορά του Επιταφίου.

Τις 5 το πρωί Μεγάλο Σάββατο που όλα είχαν τελειώσει άρχιζε ο όρθρος της κρυφής Ανάστασης. Ο παπάς κρατάει ένα πανέρι γεμάτο φύλλα και κλαριά ελιάς ή δάφνης και φωνάζει «Ανάστα ο Θεός». Τότε κτυπούν με ξύλα τα στασίδια και το γυναικονίτη, ρίχνουν βαρελότα, όπως λένε «πέφτει το κομμάτι».