Παλαιό χωριό στα Φάρσα: Ένα τολμηρό εγχείρημα…

Όλοι μας γνωρίζουμε το σημερινό χωρίο Φάρσα. Πιθανότατα μάλιστα, το έχουμε διασχίσει με το αυτοκίνητο μας, μιας και όσοι από εμάς θέλουν να κατευθυνθούν προς τα βόρεια του νησιού ή να απολαύσουν τη θέα του Κόλπου του Αργοστολίου, θα περάσουν από εκεί.

Πιστεύω ωστόσο, ότι ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξη του παλιού χωριού στα Φάρσα ή έστω πολύ λιγότεροι είναι αυτοί που έχουν περπατήσει ανάμεσα στα εγκαταλειμμένα σπίτια του. Τα Φάρσα δεν αποτέλεσαν εξαίρεση ως προς τις καταστροφικές συνέπειες του σεισμού το 1953, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Κεφαλονιά. Είναι όμως ξεχωριστά, συγκρινόμενα με τα υπόλοιπα χωριά που επλήγησαν τότε, γιατί αυτός ο οικισμός παρέμεινε έτσι όπως ήταν. Αυτό φυσικά συνέβει γιατί οι κάτοικοι επέλεξαν να μετακινηθούν πιο κοντά στον επαρχιακό δρόμο Αργοστολίου-Φισκάρδου, μιας και έπρεπε να φροντίσουν το συντομότερο για τη στέγαση των οικογενειών τους. Ας μην ξεχνάμε ότι ο σεισμός έγινε Αύγουστο μήνα και ο χειμώνας πλησίαζε, ενώ η μεταφορά υλικών για πιθανές επισκευές δεν θα ήταν τόσο εύκολη, όσο αν έφτιαχναν νέα σπίτια δίπλα στον επαρχιακό δρόμο.

Η πρώτη αναφορά στο χωριό υπάρχει με το όνομα «Φάρισα» στα αρχεία του Ενετικού Κράτους και αφορά την τότε φοροδοτική του ικανότητα. Το παράξενο όνομά του αποδίδεται σε μία αρχαία Ελληνική λέξη, τα «φάρσεα», (από το φάρσος, εος, ους, ουσιαστικό, μέρος αποκομμένο, τεμάχιο|| φάρσεα πόλιος, οι συνοικίες της πόλης), που αναφέρεται σε κάθετι μικρό και παράμερο, απόμακρο. Οι κάτοικοι του οικισμού αυτού, αποδεχόμενοι λες μοιραία την έννοια αυτού του ονόματος, είναι όντως στην πλειονότητα τους λιγομίλητοι και απόμακροι. Την εργατικότητα τους όμως δε μπορεί κανείς να διαβάλει, μιας και είναι ακόμη φανεροί και αδιάψευστοι οι κόποι τους σε όλη τη δυτική πλαγιά του όρους «Χορευτής». Με πείσμα εργάστηκαν φτιάχνοντας παντού λιθιές, για να συγκρατήσουν το ελάχιστο χώμα. Παλαιότερα γεωργοί και κτηνοτρόφοι στην πλειονότητα τους και τελευταία ναυτικοί. Ναυτικοί που δε δίστασαν να ξανοιχτούν, ανοίγοντας οι περισσότεροι δικά τους πανιά.

Δυστυχώς όμως ήρθε ο σεισμός και έκανε καταστροφές, αλλά δεν ισοπέδωσε. Λες και πείσμωσαν οι πέτρες, όπως και οι κτίστες τους για να τις χτίσουν και οι περισσότερες παρέμειναν στη θέση τους. Ο κάθε ένας μας, πόσο μάλλον οι απόγονοι όσων έζησαν σε αυτόν τον τόπο, περιδιαβαίνοντας τους δρόμους και επισκεπτόμενοι τα σπίτια του παλιού οικισμού, νοιώθουμε την ενέργεια που κατέκλυζε κάποτε αυτόν τον τόπο και βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δίλημμα που όλοι οι Έλληνες θα έχουν νοιώσει σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Αφήνουμε ανέγγιχτο και αυτόν τον τόπο σεβόμενοι την πολύχρονη ιστορία μας ή φροντίζουμε να τον αναβιώσουμε, κινδυνεύοντας να τον ξεπουλήσουμε ως τουριστική ατραξιόν;

Από τους ελάχιστους που περπάτησαν τους στενούς δρομίσκους και τα μονοπάτια του παλιού χωριού στα Φάρσα είναι ο καθηγητής πολεοδομίας κος Νικόλας Ζαφειράτος. Γεννημένος στην Αμερική, διδάσκει στο Κολλέγιο Περιβαλλοντικών Μελετών του Χάξλεϋ στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον. Βρέθηκε στην Κεφαλονιά πριν μερικά χρόνια και μετά από παρότρυνση του τότε Α/νομάρχη κ. Κουρή επισκέφθηκε τον παλιό οικισμό στα Φάρσα. Θεώρησε ότι είναι μία καλή περίπτωση μελέτης για την εφαρμογή τρόπων βιώσιμης ανάπτυξης, εάν ποτέ οι ιδιοκτήτες συμφωνούσαν να ανακατασκευάσουν τον παλιό οικισμό. 

Ο κος Ζαφειράτος, όπως και οι καθηγητές και οι φοιτητές, Αμερικανοί και Έλληνες, που συμμετείχαν στη μελέτη αυτή, στόχο είχαν να υποδείξουν εκείνους τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει να ανακατασκευαστεί και να «λειτουργήσει» ο παλιός οικισμός, ώστε σεβόμενοι την πεντακοσαετή περίπου παράδοσή του και λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπ’ όψη τις πιο σύγχρονες οδηγίες ως προς τη δημιουργία συνθηκών βιώσιμης ανάπτυξης, να εκπληρώσουν το όνειρο τόσων γενεών Φαρσινών.

Είναι γεγονός ότι οι Φαρσινοί έχουν δεχθεί και παλαιότερα προσφορές για να πουλήσουν ή να ενοικιάσουν αυτό το σκονισμένο κόσμημα. Πάντοτε απόμακροι, σεβόμενοι άλλωστε και το όνομα του χωριού τους, αρνήθηκαν. Κάτι μας κάνει να πιστεύουμε όμως ότι αυτή τη φορά είναι διαφορετικά τα πράγματα. Το προηγούμενο Τοπικό Συμβούλιο με πρόεδρο το Νικόλα Μπενετάτο, αλλά και το σημερινό με πρόεδρο τον Άγγελο Μπενετάτο, υποδέχθηκαν την πρωτοβουλία του κου Ζαφειράτου και βοήθησαν με κάθε δυνατό μέσο τους φοιτητές στην εκπόνηση των εργασιών τους. Θέμα συζήτησης δεν είναι η τελική απόφαση των ιδιοκτητών, αλλά ποιο είναι το χρέος της πολιτείας απέναντι σε ένα κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας που παραμένει πληγωμένο και καταστρέφεται ολοένα με το πέρασμα των χρόνων εξ αιτίας της άγνοιας και της αδιαφορίας.

Αρωγός σε αυτή την προσπάθεια είναι τώρα η πολύτιμη προσφορά μιας Κεφαλονίτισας. Η αρχιτέκτονας κυρία Βασιλάτου προσφέρθηκε να ετοιμάσει τη μελέτη ανακατασκευής του παλιού σχολείου που βρίσκεται στο κέντρο του παλιού οικισμού. Είναι μάλλον ένα από τα σημαντικότερα βήματα που γίνεται προς την κατεύθυνση χαρακτηρισμού και ανακατασκευής του παλιού οικισμού, ενώ ήδη το Δημοτικό Συμβούλιο και ο δήμαρχος, κύριος Τσιλιμιδός, αποδέχθηκαν και χαιρέτησαν αυτή την προσπάθεια. 

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η έγκριση ανακατασκευής κτισμάτων ή οικιστικών συνόλων παρόμοιας παραδοσιακής και λαογραφικής αξίας είναι στην ευχέρεια του εκάστοτε αρμόδιου Υπουργού. Προσφέρεται λοιπόν στην Κυβέρνησή μας μια καλή ευκαιρία για να αποδείξει τις προθέσεις της και να βοηθήσει με κάθε δυνατό από την πλευρά της τρόπο, ώστε να χαρακτηριστεί αυτός ο ξεχασμένος ιστορικός οικισμός ανακατασκευαστέος και πεδίο εφαρμογής εκείνων των πρακτικών και των δομών που θα βοηθήσουν στη βιώσιμη ανάπτυξή του, αλλά και θα αποτελέσουν το παράδειγμα για τόσες άλλες παρόμοιες περιπτώσεις όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά γιατί όχι και παγκόσμια. 

Η πρόταση των φοιτητών θεωρεί προαπαιτούμενο τον χαρακτηρισμό του οικισμού από το αρμόδιο Υπουργείο ως ανακατασκευαστέου και διατηρητέου. Ταυτόχρονα θα οριστεί μία περιμετρική ζώνη όπου θα δεσμευτεί η γη ως προς τη γεωργική χρήση της και την ήπια οικιστική ανάπτυξή της. Το νομικό πλαίσιο που επιτρέπει αυτή την παρέμβαση υπάρχει. Το κόστος ανακατασκευής θα αναζητηθεί από τους ιδιοκτήτες, οι οποίοι κατά την πρόταση των φοιτητών, καλύτερα θα είναι να συνεταιριστούν, συμμετέχοντας ο κάθε ένας με το μερίδιο του, (μερίδιο που θα αντιστοιχεί στο ποσοστό της ιδιοκτησίας που θα προσφέρει), στο νομικό σχήμα το οποίο θα προκύψει. Φυσικά τη θέληση των ιδιοκτητών θα εκφράζει μία εκλεγμένη ομάδα αντιπροσώπων τους. Αυτή η ομάδα θα φροντίζει για τη διοικητική και οικονομική ευρυθμία του σχήματος και θα είναι αυτή που θα αναζητήσει τις χρηματοδοτικές πηγές.

Κύριο έσοδο αυτού του εγχειρήματος, που θα συνεισφέρει και στη βιώσιμη ανάπτυξη του, θα είναι η λειτουργία των μικρών σπιτιών του οικισμού ως διάσπαρτα διαμερίσματα-δωμάτια ενός ξενοδοχείου. Κάθε σπίτι που θα ανακατασκευάζεται, θα μπορεί να συμμετέχει σε αυτή τη λειτουργία, ώστε να αποσβέσει γρηγορότερα το κόστος κατασκευής του. Άλλο σημαντικό έσοδο θα είναι η γεωργική ανάπτυξη της περιοχής, η οποία σήμερα έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί. Προτείνεται επίσης η συνεταιριστική εκμετάλευση των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, αλλά και η ανάδειξη κάθε όψης των παραδοσιακών ασχολιών των κατοίκων που έκαναν εφικτή την παρουσία τους σε αυτόν το βραχώδη και απόμακρο τόπο με την καταπληκτική ωστόσο θέα. Άλλη πηγή εσόδων θα είναι η εγκατάσταση εναλλακτικών πηγών ενέργειας (ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά) που θα τροφοδοτούν φυσικά και τις ανάγκες του οικισμού.

Η σημαντικότερη όμως παράμετρος που υπάρχει σε όλα τα στοιχεία τα οποία συγκροτούν αυτή την πρόταση, αλλά και στο νομικό πλαίσιο που επιτρέπει την ολοκλήρωση της, είναι η επισήμανση ότι οι τρόποι ζωής που παραδοσιακά εφαρμόζονται σε κάθε τόπο, είναι αυτοί που επιτρέπουν τη βιώσιμη ανάπτυξη της κοινωνίας που τους εφαρμόζει. Το καθεστώς λοιπόν, εφαρμογής αυτής της πρότασης, αποκλείει κάθε περίπτωση μοντέρνας κακογουστιάς και μοδάτης επιπολαιότητας. Αυτός ο τόπος, όπως και πολλοί άλλοι παρόμοιοί του σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο, προσφέρονται ως πεδία προβολής εκείνων των συνθηκών που ανάθρεψαν τους προγόνους μας και δεν τους οδήγησαν στα ορθογώνια διαμερίσματα των αστικών κέντρων. Ελπίζουμε οι Φαρσινοί να τολμήσουν άλλη μια φορά και να ανοίξουν ξανά τα πανιά τους σε αυτό το εγχείρημα που και θάρρος χρειάζεται και σύνεση και επιμονή, γιατί πολλά εμπόδια θα παρουσιαστούν και πρώτα από όλα οι δικές μαςψπροκαταλήψεις. 

Υ.Γ.: Και προς θεού μην τολμήσει κανείς να σχολιάσει, πως τολμάτε να αναφέρεστε σε τόσο μεγαλεπήβολα σχέδια όταν η οικονομική κατάσταση της χώρας γενικά είναι άθλια! Άθλιοι και καταδικασμένοι θα είμαστε εάν πάψουμε να σχεδιάζουμε για το αύριο μας.Τώρα, πρέπει να προσφέρουμε και να προσπαθήσουμε για το καλύτερο.

Κείμενα: Βασίλης Βουτσινάς
Φωτογραφίες: Awish Hellas