ΠΑΠΑΛΗΣΤΗΣ: Πρωτεργάτης της εξέγερσης στη Σκάλα της Κεφαλονιάς

Εκατόν εξήντα πέντε χρόνια από τότε

Πολλές φορές έχουμε ακούσει πως την ιστορία την γράφουν οι νικητές και ότι την γράφουν όπως τους συμφέρει. Όμως για την εξέγερση της Σκάλας* Κεφαλονιάς τον Αύγουστο του 1849, δεν ισχύει αυτή η ρήση, γιατί οι «νικητές» δεν επιθυμούσαν να γράψουν ιστορία. Προσπάθησαν με κάθε τρόπο να ξεχαστεί η αιματοχυσία, οι απαγχονισμοί, τα μαστιγώματα, οι εξορίες, οι εκπατρισμοί, τα βασανιστήρια. Να ξεχαστούν τα πάθη ενός λαού.

του Παναγή Β. Μεταξά*

Ακόμα και σήμερα, ύστερα από 165 χρόνια, δεν γνωρίζουμε πού βρίσκονται τα κόκκαλα του κορυφαίου πρωτεργάτη της εξέγεσης, του ιερέα Γρηγορίου Ζαπάντη – Νοδάρου, ή Παπαληστή, όπως είναι ευρύτερα γνωστός.

Κόκκαλα, φωτογραφίες, σκίτσα, όλα θαμένα, πολύ βαθιά από τους νεκροθάφτες του κράτους της λησμονιάς.

Oύτε διδαχτήκαμε ποτέ στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο το παραμικρό γι’ αυτή την κορυφαία πράξη αντίστασης ενάντια στη βάρβαρη Φεουδαρχία και στην πιο βάρβαρη βρετανική Aποικιοκρατία. Δασκάλοι, καθηγητές, ιερείς, δημοσιογράφοι, ποιητές είτε σιωπούσαν από φόβο, ή δεν γνώριζαν κάτι για το κεφαλονίτικο Κιλελέρ.

Η αόρατη εξουσία των «νικητών» για πολλές δεκαετίες, είχε κάνει πολύ καλή δουλειά για να ξεχαστούν τα γεγονότα, αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τους στόχους της. Έτσι σήμερα υπάρχουν δεκάδες βιβλία, δεκάδες άρθρα και αρκετά ποιήματα γι’ αυτό το ηρωικό κομμάτι της κεφαλονίτικης ιστορίας. Σήμερα έχουμε γίνει «χίλιοι δεκατρείς» για να θυμηθούμε λίγο το τραγούδι του Θεοδωράκη. Και θα γίνουμε ακόμη περισσότεροι!

Λιγοστά τα βιογραφικά στοιχεία του Παπαληστή
Δε γνωρίζουμε για τον Παπαληστή την ημερομηνία γέννησής του. Αφού όμως οι βρετανοί αποικιοκράτες τον κρέμασαν το 1849 στα είκοσι εννέα του χρόνια, αφαιρώντας είκοσι εννέα από το 1849 φτάνουμε στο 1820, ένα χρόνο πριν την επανάσταση του 21. Γενοφάσκια λουσμένα από τους επαναστατικούς ανέμους του Μωριά μερικά χιλιόμετρα απέναντι από το χωριό του! Ήταν ένα πολύ ατίθασο παιδί και η μάνα του και η γιαγιά του τον αποκαλούσαν «λήσταρχο» και «ληστή». Και με το δεύτερο αυτό παρατσούκλι πέρασε στην ιστορία. Πολύ νέος επισκέφτηκε το Άγιο Όρος και, όταν επέστρεψε στο χωριό του, ίδρυσε μια «Φιλική Εταιρεία» και με την προσωπική γοητεια και εθνικό οίστρο που διέθετε, άρχισε να διοργανώνει την επανάστασή του ενάντια στους «Προστάτες» βρετανούς, που από το 1815 κατείχαν όλα τα Επτάνησα και στους ανάγλητους συνεργάτες τους, τους σινιόρι, δηλαδή στους ντόπιους γαιοκτήμονες. O όρκος των οργανωμένων μελών στην εταιρία ήταν:

«Oρκίζομαι εις την Παναγίαν Θεοτόκον και εις τον Eσταυρωμένον Ιησούν Χριστόν μου, να χύσω το αίμα μου δι’ αγάπη της Πατρίδος μου, προσπαθώντας να διώξω τον τύραννον…».
O εθνικός οίστρος του Παπαληστή ήταν τόσο έντονος, που στο τέλος κάθε θείας λειτουργίας, την ώρα που έδινε το αντίδωρο, ψιθύριζε σε κάθε πιστό:
«Ευλογία Κυρίου και Ένωση (Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα) αντί του καθιερωμένου «Ευλογία Κυρίου και έλεος»!

Τα αίτια της εξέγερσης εν συντομία
Η μεγάλη πλειοψηφία του λαού στην Κεφαλονιά ζούσε τότε κάτω από τρισάθλιες συνθήκες, καταπιεζόμενη όχι μόνο από την «Αγγλική Προστασία», δηλαδή την Αγγλική Κατοχή, αλλά και από την ντόπια Φεουδαρχία που με την απληστία τους και τα ενέχυρά τους μετέτρεπαν την φτωχολογιά σε καζάνι που βράζει, έτοιμο να εκραγεί. Όταν γινόταν γάμος, μού έλεγε ο παππούς μου, ο άρχοντας του χωριού ήταν ο πρώτος που είχε σαρκική επαφή με τη νύφη. Το δε «προσκυνώ αφέντη» ήταν μια πολύ συνηθισμένη φράση των εξαθλιωμένων προς τους μεγαλοκτηματίες.

Στ’ άρματα, στ’ άρματα

Κάποιοι ισχυρίζονται πως η «Φιλική Eταιρεία» δεν ήταν καθόλου μυστική οργάνωση και πως οι αποικιοκράτες επέτρεψαν την εξέγερση να εξελιχθεί, γιατί με το μακελειό που θα ακολουθούσε θα ξερίζωνε μια για πάντα από τις καρδιές των επαναστατών, των ριζοσπαστών και του λαού, κάθε πόθο για λευτεριά.

Στις 15 Αυγούστου 1849 ξεσηκώνεται η Σκάλα και με τη βοήθεια των κατοίκων των γειτονικών χωριών οι 400 επαναστάτες τώρα έχουν γίνει 600, ίσως και περισσότεροι. Μετά την κατάληψη του αστυνομικού σταθμού στη Σκάλα, ακολουθούν πυρπολισμοί ανακτόρων και εκτελέσεις. Πρώτος εκτελείται ο «Ιππότης» Νικόλαος Μεταξάς – Τζαννάτος, μετά ο Παναγής Β. Μεταξάς και δεκάδες άλλοι. Συνολικά πυρπολήθηκαν πάνω από δέκα ανάκτορα και εκτελέσθηκαν δώδεκα γαιοκτήμονες.

Τις δυο επόμενες βδομάδες οι επαναστάτες ελέγχουν όλη τη νοτιοανατολική Κεφαλονιά και προχωρούν προς το Αργοστόλι. Όμως η οργάνωσή τους δεν είναι καλή, έχουν λιγοστό οπλισμό, δεν έχουν τη συμπαράσταση όλων των κατοίκων και όταν φτάνουν κοντά στο Αργοστόλι, διαλύονται χωρίς δυσκολία από τη φρουρά. Επικρατεί σύγχυση, φόβος και αναγκάζονται να καταφύγουν σε διπλωματικούς ελιγμούς. Ξεχνούν τον όρκο τους, ότι σκοπος του αγώνα τους είναι να διώξουν τον ξένο τύραννο και τα πύρινα λόγια τους τώρα στρέφονται μόνο εναντίον των φεουδαρχών:
«Δεν έχουμε τίποτα εναντίον της Kυβερνήσεως, αλλά μόνο εναντίον των αρχόντων, αυτών των σκυλιών που ήθελαν να μας εξοντώσουν με τα ενέχυρά τους και τις εγγυήσεις…».

O Αρμοστής Sir Henry George Ward, ή Γουάρδος, όπως τον αποκαλούσαν οι Κεφαλονίτες, φοβούμενος καθολική εξέγερση, κηρύττει στρατιωτικό νόμο. Στις 31 Αυγούστου 1849 αρχίζουν οι πρώτες μάχες στη Σκάλα και σε άλλα χωριά. Oι Άγγλοι είναι καλύτερα οργανωμένοι, καλύτερα οπλισμένοι και ενισχύουν τις δυνάμεις τους με 150 άνδρες που φτάνουν από την Κέρκυρα. Και το πιο αστείο, στις 10 Σεπτέμβρη 1849 φτάνει στο Αργοστόλι ο βρετανικός στόλος της τότε υπερδύναμης με 13.000 ναύτες! Επίδειξη δύναμης ή υπερβολικός πανικός; Μάλλον το πρώτο. Γιατί οι επαναστάτες έχουν ήδη ηττηθεί και μόνο 45 περιπλανώνται στα βουνά. Ανάμεσά τους οι δυο πρωτεργάτες, ο Παπαληστής κι ο Βλάχος. (ο τρίτος πρωτεργάτης, ο Αναστάσιος Λαμπρινάτος ή Μπομποτής, έχει παραδοθεί, ομολογεί τα πάντα, καταδίδει τους συντρόφους του, γλιτώνει τον απαγχονισμό και καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη.

O Γολγοθάς και το τέλος των δυο πρωτεργατών
Στις 13.10.1849 συλλαμβάνεται στο Ληξούρι ο Παπαληστής (επικηρυγμένος για χίλιες λίρες) και την επόμενη μέρα ο Βλάχος. Ανακρίνονται με βασανιστήρια στις φυλακές Αργοστολίου και διαπομπεύονται στους δρόμους της πόλης. Δικάζονται στο Ληξούρι στις 18.10.1849, σε μια δίκη παρωδία, χωρίς συνήγορο, χωρίς ελεύθερο τύπο και με χαλκευμένες κατηγορίες. Oδηγήθηκαν στην κρεμάλα την επόμενη μέρα, ανήμερα της γιορτής τ’ Αγίου Γερασίμου, προστάτη του νησιού. Ωραία μέρα διάλεξαν οι λεχρίτες για το θεάρεστο έργο τους! Λίγο πριν ο δήμιος τούς οδηγήσει στην αγχόνη και επειδή υπήρχε εντολή να μην τους ψαλει η νεκρώσιμη ακολουθία, ο Παπαληστής την έψαλε μόνος του. Γεγονός πρωτάκουστο και οξύμωρο. Μελλοθάνατος να ψάλλει την εξόδιο ακολουθία του!

O αιμοσταγής Γουάρδος
Oι θηριωδίες και οι φρικαλεότητες που ακολούθησαν μετά την καταστολή της εξέγερσης, θα μείνουν χαραγμένες στη μνήμη των κατοίκων του νησιού, όπως εκείνες των Ναζί στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα και αλλού, ενενήντα χρόνια αργότερα. (Επειδή έχω υπερβεί κατά πολύ τον αριθμό λέξεων αυτού του άρθρου, ο αναγνώστης ας με συγχωρέσει που δεν θα αναφερθώ λεπτομερώς σ’ αυτές τις φρικαλεότητες του αιμοσταγή αποικιοκράτη: τα μαστιγώματτα, τους απαγχονισμούς άλλων 40 επαναστατών, τα κατεστραμμένα σπίτια τους, τους εικονικούς απαγχονισμούς, τις εξορίες των Ριζοσπαστών, τον εκπατρισμό μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού του νησιού).

Ακόμα και οι βρετανικές εφημερίδες εκείνης της εποχής καταδίκασαν την απάνθρωπη συμπεριφορά του Γουάρδου χαρακτηρίζοντάς την «τυφλή και κτηνώδη που έριξε το νησί στο πένθος και το κατάστρεψε οικονομικά».

Τέλος η κεφαλονίτικη κατάρα, «να περάσουν Άγγλοι από το σπίτι σου»! δείχνει με ενάργεια το μέγεθος της φρίκης.

O αγγλοχειροτόνητος Μητροπολίτης
«Εκλεκτόν της Ξενοκρατίας… πιόνι των Άγγλων… είναι μόνο δύο από τα διακοσμητικά που χρησιμοποιούσε ο λαός για τον Μητροπολίτη Σπυρίδωνα Κοντομίχαλο. Πρωτεργάτης στον αντιριζοσπαστικό αγώνα, αστυνόμος του κλήρου, πάντα έδινε χέρι βοηθείας σε συλλήψεις δεκάδων αντιστασιακών κληρικών. Δεν έφτανε που αφόρεσε τον Παπαληστή και βοήθησε στη διαπόμπενυσή του, δεν έφτανε που έστειλε ευχαριστήρια επιστολή στον αιμοσταγή Γουάρδο για την καταστολή της εξέγερσης, δεν έφτανε που κήρυξε αφορισμό σε όσους βοήθησαν τους επαναστάτες, αλλά είχε και το θράσος, 15 χρόνια αργότερα, στις 21 Μάη 1864, να υψώσει την γαλανόλευκη, όταν οι Άγγλοι εγκατέλειπαν το νησί.

1849 και 2014
Κατοχή είχαμε τότε, κατοχή έχουμε και σήμερα! Βρετανικό νόμο είχαμε τότε στο Ιόνιο Κράτος (νόμο ξένο με τη γλώσσα, θρησκεία και έθιμα των υπηκόων) και βρετανικό νόμο έχουμε και σήμερα! «Προστάτες» είχαμε τότε και προστάτες αδίστακτους και ελεεινούς έχουμε και σήμερα! Αυτοκτονίες δεν είχαμε τότε στην Κεφαλονιά, αλλά πάνω από 6000 Έλληνες έχουν αυτοκτονήσει αυτά τα δύσμοιρα χρόνια που ζούμε και έπεται συνέχεια! Όμως κάτι πρέπει να γίνει! Δεν πάει άλλο!

Άγαλμα
για τον Παπαληστή
εδώ και τώρα!

Για δεκαετίες τώρα, κάποιοι Kεφαλονίτες και όχι μόνο, έχουμε κηρύξει πόλεμο σε όσους επιδιώκουν να ξεχαστεί η εξέγερση, να ξεχαστούν οι ήρωές μας, να ξεχαστούν τα πάθη ενός λαού. Ανάμεσά μας ο πρώην δήμαρχος Ελειού – Πράντων, κ. Κώστας Ζαπάντης και το Δημοτικό Συμβούλιο, οι οποίοι τον Σεπτέμβρη του 2009 έβγαλαν ομόφωνη απόφαση για την κατασκευή αγάλματος για τον Παπαληστή, στην κεντρική πλατεία της Σκάλας. Δυστυχώς μέχρι σήμερα η απόφαση δεν έχει υλοποιηθεί και βρισκόμαστε πάλι στο στάδιο της συλλογής εκατοντάδων υπογραφών για το νέο Δημοτικό Συμβούλιο Κεφαλονιάς και Ιθάκης. Μιλούν για οικονομικές δυσκολίες. Όμως προεκλογικά, πριν την 25.5.2014, δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα και η ασφαλτόστρωση και οι τσιμεντόστρωση κάποιων χώρων, για την εξαγορά ψήφων, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.

Θέλουμε να πιστεύουμε πως οι νέοι δημοτικοί σύμβουλοι θα είναι πάλι στο πλευρό μας και θα κάνουν κάτι για να θυμούνται τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας τον Παπά της λευτεριάς, ισάξιο του Παπαφλέσσα, του Αθανάσιου Διάκου και του Μαρίνου Αντύπα!

Παναγής Β. Μεταξάς
Εκπαιδευτικός –
συνταξιούχος

———–
* Η Σκάλα Κεφαλονιάς είναι ένα πανέμορφο παραθαλάσσιο χωριό, στη νοτιοανατολική άκρη του νησιού, 37 χιλ. από το Αργοστόλι, με 800 περίπου κάτοικους σήμερα.
* O Παναγής Β. Μεταξάς είναι εκπαιδευτικός – συνταξιούχος, δραστήριος και ενεργός πολίτης. Με εισήγησή του, το Δημοτικό Συμβούλιο Ελειού – Πρόννων (Κεφαλονιάς) αποφάσισε ομόφωνα τον Σεπτέμβρη του 2009 την ανέγερση ανδριάντα του Παπα-Ληστή και την ονομασία της κεντρικής πλατείας της Σκάλας σε «Πλατεία Επανάστασης 1849». Δυστυχώς οι αποφάσες αυτές μένουν ακόμα στα χαρτιά.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χριστιανική, τεύχος 923, Πέμπτη 28 Αυγούστου 2014