Τα λαϊκά λουτρά

Τα πρώτα, χωρίς αμφιβολία, λουτρά που χάρηκε ο λαϊκός κόσμος του Αργοστολιού, είναι τα θαλάσσια!

Οι γύρω ακτές, από τους πρώτους καλοκαιρινούς μήνες, συγκεντρώνουν, από ανεξακρίβωτα χρόνια, πυκνά πλήθη που χρησιμοποιούν το χάδι της θάλασσας, όχι μόνο σαν ψυχαγωγία μα, με την έλλειψη γλυκού νερού που μαστίζει την πόλη, και σαν λύση καθαριότητας!

Τα πρώτα οργανωμένα θαλάσσια λουτρά που επισημαίνουμε συστάθηκαν το καλοκαίρι του 1872 στην Κολόνα της Γέφυρας.

Ο κάτοικος του Αργοστολιού Δημήτριος Μαρκέτος υπόβαλε στο Νομάρχη Κεφαλονιάς, αρμόδιο επί του ζητήματος, την ακόλουθη αίτηση:

Ἀναφορά
Δημητρίου Μαρκέτου ποτέ Κωνσταντίνου, κατοίκου Ἀργοστολίου.
Ἐνώπιον τοῦ Κυρίου Νομάρχου Κεφαλληνίας.

Ὁ ἀναφερόμενος σκοπόν προτίθεται νά κατασκευάση λουτρά διά τό θέρος πρός χρῆσιν τῶν πολιτῶν ἐντός τοῦ λιμένος τῆς πόλεως Ἀργοστολίου πλησίον τῆς στήλης ὑπαρχούσης ἐν τῇ πρός Δράπανον ἄγουσαν ὁδόν,

Ἐξαιτεῖται
Νά τῷ χορηγηθῆ ἡ περί τούτου ἄδεια
Ἐν Ἀργοστολίω τήν 10ην Μαΐου 1872

Ὁ πληρεξούσιος δικηγόρος
Ἀντώνιος Μυλωνᾶς.

Μετά από ευνοϊκή εισηγητική έκθεση του δήμαρχου Παναγή Βινιεράτου, στις 22 Μαΐου του ίδιου χρόνου, ο Νομάρχης έδωσε την έγγραφη αριθ. 3527 συγκατάθεσή του υπό τον όρο τα «ξύλινα παραπήγματα νά κατασκευαστοῦν πέριξ τῆς στήλης καί πρός τόν λιμένα» για να μην υπάρχει κώλυμα «ἐις τούς ἐκεῖθεν διερχομένους» και η λειτουργία να αρχίσει «ἀπό τόν ἑπόμενο μῆνα».

Δεδομένου μάλιστα ότι ως πιστοποιείται, «ἤδη γίνονται λουτρά εἰς τό μέρος ἐκεῖνο» η διοργάνωση αποσκοπούσε να συγκεντρώσει λουόμενους με οικονομική ευρωστία που θα μπορούσαν να καταβάλουν το τίμημα της καμπίνας και να χαίρονται τη θάλασσα με όλη την άνεση και την ικανοποίηση του ιδιόκτητου χώρου!

Σε μια εποχή που οι κοινωνικοί διαχωρισμοί είναι χαρακτηριστικοί, μη μας μένει αμφιβολία πως ο Δημήτριος Μαρκέτος με την πρωτοβουλία του αυτή, άνοιξε μια κερδοφόρα επιχείρηση.

Κάτω στο Μέτελα, από τα τέλη του παρασμένου αιώνα, έχουν στηθεί μέσα στο θαλάσσιο χώρο καλοφτιαγμένες ξύλινες καμπίνες, που από τη μία τους καταπακτή ο λουόμενος βρίσκεται μέσα στο υγρό στοιχείο, μακριά, αν το θέλει, από τα αδιάκριτα βλέμματα.

Αυτά όμως, στα πρώτα τους χρόνια, μέχρι και τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας, είναι λουτρά της αριστοκρατίας και των μεγαλοαστών. Και παρόλο που ειδική διάταξη απαγορεύει τα μικτά μπάνια, η γειτνίαση, σε απόσταση 50 μόλις μέτρα, των ανδρικών από τις γυναικείες καμπίνες, αχρηστεύει στην πράξη και αποδυναμώνει στην ουσία τη διαταγή αυτή. Για χρόνια ο γύρω χώρος μεταβάλλεται σε κέντρο κοσμικής επίδειξης!

«Αἱ κολυμβήτριαι εἴτε χάριν διασκεδάσεως, εἴτε καί πρός ἐπίδειξιν τῆς κολυμβητικῆς των τέχνης, εἴτε καί πρός ἐπίδειξιν ἄλλων πραγμάτων, συνηθίζουσι νά ἐξέρχονται τῶν λουτρῶν καί ζηλοῦσαι ἴσως τήν δόξαν ἀρχαίας θεαίνης, νά ἵστανται καί ἀναδύωνται ἐκ τῶν ὑδάτων, παρέχουσαι οὕτω θέαμα βεβαίως τερπνόν, ἀλλ’ ὄχι καί σεμνόν, εἰς τε τούς κατά ξηράν ἐν τῇ πλατεία περιπατητάς καί τούς κατά θάλασσαν, ἐν ταῖς λέμβοις…».

Η τακτική αυτή της σωματικής επίδειξης, σε εποχή που το κριτήριο της ηθικής ήταν τοποθετημένο στο οπτικό νεύρο, θα κρατήσει πολύ. Και θα αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα της πόλης, ιδίως για τους αξιωματικούς και ναύτες των στόλων που αυτή την αποχή εξακολουθητικά επισκέπτονται κατά τους θερινούς μήνες το Αργοστόλι.

«Οὖτοι καί μετά τηλεσκοπίων παρατηρῶσι τάς εὐστραφεῖς κινήσεις καί τήν πλαστικότητα τῶν ἡμετέρων Ἀφροδιτῶν».

Στα μπάνια αυτά, που ανοίγουν τακτικά την Πρωτομαγιά και μένουν σε καθημερινή λειτουργία όλο το Σεπτέμβρη, καταβάλλεται εισιτήριο. Για την προσέλευση μεγαλύτερης πελατείας, ο επιχειρηματίας Επαμεινώνδας Πανάς, όταν αργότερα ανάλαβε την διεύθυνση τους, διαφήμισε πως τα λουτρά θα λειτουργούν,
μέ ἄκραν περιποίησιν καί με καθαριότη
καί πάντοτε γλυκό νερό θα βρίσκεται στό μπότη.

Αργότερα ο ίδιος καθιέρωσε μια καινοτομία, που αύξησε κατά πολύ την κίνηση των λουτρών. Με τακτικά δρομολόγια με άμαξες, ύστερα από σχετική επιβάρυνση, μετέφερε τους πελάτες από το καφενείο του στην Κεντρική Πλατεία, στα μπάνια του στο Μέτελα.

Ευνόητο πως τα λουτρά αυτά, από σύνθεση και πελατεία, είναι τελείως άσχετα προς την ονομασία Λαϊκά. Πρόκειται για κοσμικό στέκι της αριστοκρατία και των μεγαλοαστών, όπως σε τέτοια θα μεταβληθούν από την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα και οι αμμουδερές ακτές του πλατύ γιαλού και αργότερα του Μακρύ Γιαλού ή «Καλαφάτη», όπως, λεγόταν τότε.

Λαϊκές ακτές απαρχής είναι το Μαϊστράτο, το Φανάρι, τα Καλάμια, η Λαϊνούλα, οι Καμαρούλες, τα Γραδάκια, η Παλιοσταφίδα, όπου στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας, η οικογένεια του εργάτη, του μεροκαματιάρη ή του μαγαζιάτορα, πήγαινε να χαρεί τη θάλασσα και να παστρεφτεί από την καλοκαιριάτικη ιδροτίλα.

Το Μαϊστράτο από το 1932 και έπειτα αρχίζει να αποξενώνεται, γιατί λίγο παρακάτω λειτουργεί το μπορντέλο του Προσού και οι νυκοκυραίοι, με το δίκιο τους, αποφεύγουν στιγματισμένους συγχρωτισμούς της οικογένειας!

Το Φανάρι, για χρόνια, από τις Καταβόθρες και πέρα, παραμένει η κυρίαρχη πλαζ, ιδίως για τις βορινές συνοικίες του Αργοστολιού, που τις δυσκολεύει ο απόγυρος της Λάσης, ενώ οι κεντρικές και δυτικές συνοικίες προτιμούν τα Καλάμια και τη Λαϊνούλα.

Δύο από τις ακτές της Λάσης, οι Καμαρούλες και τα Γραδάκια, είναι για χρόνια ανδροκρατούμενες, και γυναίκα αποκλείεται να πλησιάσει το χώρο τους! Βέβαια επειδή για πολλούς η θάλασσα είναι ανδρικό «άθλημα» και επομένως τα μπάνια δικαίωμα των σερνικών, ο αποκλεισμός των γυναικών, δεν δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα.

Η πρώτη από αυτές τις ακτές, με τους βράχους της, τις καμάρες της και τους κρυψώνες της, αποτελούσε άριστο καταφύγιο για τους μοναχικούς κολυμβητές. Τα Γραδάκια με την υπέροχη αμμουδιά τους, ολόχρυση τα χρόνια εκείνα, αποτέλεσε για δεκαετίες το βασίλειο των ανδρών, στο οποίο είναι αδιανόητο να εμφανιστεί γυναίκα, για τον απλούστατο λόγο που οι άνδρες έπαιρναν το μπάνιο τους με αδαμιαία περιβολή, χωρίς ούτε το τυπικό συκόφυλλο να καλύπτει τη γύμνια τους, σαν χαίρονταν τον ήλιο και τη θάλασσα. Καμία απαγόρευση και κανένα κώλυμα δε βρέθηκε να εμποδίσει το εθιμικό αυτό δικαίωμα!

Με την είσοδο της δεκαετίας του ʼ30 εισβάλλουν στα Γραδάκια τα πρώτα ανδρικά μπανιερά, κάτι σαν κοντοβράκια που αρχικά αποδιώχνουν τους εργατικούς που είναι συνεχιστές της γυμνικής παράδοσης στις απογευματινές ώρες, για να τους αναγκάσουν με τα χρόνια να προσαρμοστούν στη σεμνοτυφία της εποχής και να πέφτουν στη θάλασσα «ντυμένοι», όπως χαρακτηριστικά διαμαρτύρονται.

Έτσι το μετερίζι αυτού του ανδρικού γυμνισμού, γρήγορα θα γίνει κοσμική «πλαζ», που άνδρες και γυναίκες θα συναγωνίζονται σε σωματική αλλά και κοινωνική και οικονομική επίδειξη.

Στη διαδρομή αυτή που, για αιώνες ολόκληρους, το νερό της θάλασσας χρησίμευε και σα μέσο για στοιχειώδη σωματική καθαριότητα, μια και η έλλειψη γλυκού νερού δεν επέτρεπε την «αλόγιστη» χρήση του, συνέβηκε ένα γεγονός που άλλαξε τη μορφή και το πνεύμα των θαλάσσιων λουτρών. Η υδροδότηση του Αργοστολίου από υδραγωγείο με άφθονο και ευκολόχρηστο πόσιμο νερό, μετέβαλε τη χρήση και απέδωσε στα θαλάσσια λουτρά το πραγματικό τους νόημα και τον υγιεινό, ψυχαγωγικό τους προορισμό.

Βέβαια σε εποχή που η έλλειψη πόσιμου νερού στέγνωνε τα λαρύγγια των κατοίκων, θα ήταν αδιανόητο να το υπολογίσουμε σα μέσο καθαριότητας. Για τούτο καθόλη τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή του Αργοστολίου, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οι κάτοικοί του είναι υποχρεωμένοι να προσαρμόζονται στην έλλειψη αυτή και χρηστικά να το περιορίζουν στις επείγουσες ανάγκες.

Αν όμως οι πηγές γλυκού νερού μέσα στην πόλη είναι περιορισμένες, απεναντίας το υγρό στοιχείο που αγκαλιάζει το Νησί, απεριόριστο σε έκταση και προκλητικό σε ομορφιά και γαλήνη, από πολύ νωρίς φιλιώθηκε με τους κατοίκους και μεταβλήθηκε σε πεδίο επαγγελματικής σταδιοδρομίας και ψυχαγωγικής διεξόδου.

Τα θαλασσινά λαϊκά λουτρά σαν μαζικό μέσο ψυχαγωγίας και απορρύπανσης, όπως αναφέραμε, είναι κατά πολύ προγενέστερα από τα λουτρά καθαριότητας!

Στις αρχές όμως του αιώνα μας, μετά από οδύσσεια δεκαετηρίδων, το νερό έτρεξε από τις βρύσες των σπιτιών του Αργοστολιού και έγινε προσιτό σε ευρύτερες μάζες. Είτε όμως από νοοτροπία, είτε από έλλειψη σχεδιασμού, οι λουτρώνες θα αργήσουν πολύ να αποτελέσουν κυρίαρχο χώρο στα αργοστολιώτικα σπίτια, ακόμα και εκείνα των πλούσιων ή πολυταξιδεμένων κατοίκων.

Αυτή την έλλειψη, την όχι ασήμαντη, θα προσπαθήσει να καλύψει ο δήμος!

Στη συνεδρίαση του 28 Νοεμβρίου του 1908, το δημοτικό Συμβούλιο, με δήμαρχο το Σπύρο Φωκά Κοσμετάτο, ψηφίζει:

«Κονδύλιον ἐξ 24.000 δρχ. διά τήν ἵδρυσιν Λαϊκῶν Λουτρῶν»

Ως αρχικός χώρος προκρίνεται το οικόπεδο που βρίσκεται απέναντι από «τήν οἰκίαν Ἰ. Τούλ».

Είναι η περίοδος της δεύτερης δημαρχίας του Σπύρου Φωκά Κοσμετάτου, που σε φανερή πια ρήξη με τη «λαϊκή παράταξη» του Διονύσιου Βινιεράτου, τη Μέκκα, προσπαθεί να κερδίσει τη λαϊκή συμπαράσταση και την ψήφο κατʼ επέκταση, με έργα κοινωνικής προβολής.

Μία συντονισμένη προσπάθεια καταβάλλεται από όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς της εποχής, να τονιστεί η πλασματική εκείνη βιτρίνα του Αργοστολιού που θυμίζει Ευρώπη, σε στιγμές που τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί το μεγάλο άνοιγμα ανάμεσα στον πλούτο και τη φτώχεια, παραμένουν άλυτα και εκρηκτικά.

«Περνᾶ καί νέα πρόοδος διά τόν δῆμον τοῦτον
τόν ὀσημέραι πλέοντα εἰς καχεξίας πλοῦτον
ἤγουν ἡ ἵδρυσις λουτρῶν νά πλένωντ’ οἱ ἀνθρῶποι
εἰς μαρμαρένιο θάλαμο καθώς καί εἰς τήν Ευρώπη
ἄλλοι μέ κρύο τό νερό κι ἄλλοι μέ ζεσταμένο
καί μ’ εἰσητήριο φθηνό πού νά μπορῶ νά μπαίνω».

Και το έργο αυτό, και τα περισσότερα της εποχής εκείνης, γίνεται για πολιτική κατανάλωση! Χωρίς προσχεδιασμό και θεώρηση της βιωσιμότητάς του σύρεται και αυτό στη δίνη των κοινωνικών αντιθέσεων, καθιερώνοντας μάλιστα τους ταξικούς διαχωρισμούς, τους οποίους έμμεσα επιβάλλει.

Το ξεχώρισμα είναι όχι μόνο ευδιάκριτο αλλά και καθοριστικό. Η κάθε ενέργεια δείχνει πως παρά το προσωπείο της «λαϊκότητας» σκοπός και στόχος είναι να εξυπηρετηθεί και υπογραμμιστεί η διαφορά των κοινωνικών τάξεων. Γιατί για την τότε κοινωνία και τους λειτουργούς της είναι όχι μόνο αδιανόητο αλλά και ανεπίτρεπτο το ανακάτεμα των «απάνου με τους κάτου» και σε χώρους ακόμα, όπως ο περίπατος, η εκκλησία και οι τάφοι, που από τη φύση τους επιβάλλουν αυτό το ανακάτεμα.

«Καί νῦν ὁ δήμαρχος μετρᾶ
δυό πόρτες νά ʽχουν τά λουτρά,
μιά γιά τήν τάξι τήν καλή, κι ἄλλη γιά τή χυδαία.
Ἐσένα πῶς σοῦ φαίνεται ἡ τῶν λουτρῶν ἰδέα;».

Για να μιλήσουμε με τη γλώσσα της αλήθειας, η ιδέα άφησε αδιάφορο το λαό. Περισσότερο απασχόλησε εκείνους που βασικά θα εξυπηρετούσε. Την «απάνου» τάξη. Έτσι ο χαρακτηρισμός «Λαϊκά» κατάντησε ευφημισμός και ίσως να διατηρήθηκε ακριβώς σαν πολιτικό δόλωμα.

Ο οξύς ανταγωνισμός για την εκλογική επικράτηση, είναι εκείνος που κατευθύνει τις πράξεις και τα έργα των αρχών και των αρχόντων. Όλα γίνονται για την εξυπηρέτηση των λαϊκών τάξεων χωρίς ποτέ να ακουστεί η γνώμη τους για το ποια έργα είναι εκείνα που έχουν ανάγκη.

Με αυτές τις προϋποθέσεις την Κυριακή 19 Απριλίου του 1909 βγαίνει σε δημοπρασία η ανέγερση των Δημοτικών Λουτρών, τα οποία τελικά θα λειτουργήσουν στην οικοδομή Ν. ʼννινου, κατάλληλα διαρρυθμιζόμενη. Η οικοδομή αυτή βρίσκεται στην οδό 21ης Μαΐου. Παλαιότερα στο κτίριο αυτό είχε στεγαστεί η μοιραρχία και ο δήμος το αγόρασε αντί δέκα χιλιάδων δραχμών, σύμφωνα με την ανακοίνωση του δημάρχου στο δημοτικό συμβούλιο της 25 Σεπτεμβρίου 1909.

Περισσότερο από ένα χρόνο χρειάστηκαν για να ολοκληρωθούν οι απαραίτητες διαρρυθμίσεις. Ένα ολόκληρο χρόνο και ο κοινωνικός αντίλογος δεν σταμάτησε να σφυροκοπεί το έργο… ʼλλοτε καλόπιστα και όχι σπάνια με αντιπολιτευτική προκατάληψη.

Ο λαός έβλεπε το νέο απόκτημα του Αργοστολιού σαν ένα ακόμα μετερίζι της αριστοκρατίας, γιατί ακριβώς είχε λαχταρίσει από τα τόσα «κοινωνικά» ιδρύματα που είχαν μεταβληθεί σε προμαχώνες της. Η προκατάληψη δεν τον άφηνε να δει μακρύτερα, πως το έργο αποσκοπούσε να καλύψει μια δική του ανάγκη και πως με λίγη καλή θέληση και προσπάθεια μπορούσε να αποβεί ακριβώς εκείνο που ο τίτλος του υποσχόταν. Λαϊκό.

Ανάλογες μεμψιμοιρίες είχαν ακουστεί και όταν άρχισαν να κτίζονται τα πρώτα αφοδευτήρια!… Συνηθισμένος ο κόσμος να αποπατεί σʼ όποια απόμερη γωνιά τον βόλευε ή να ρίχνει τα απορρίμματα του, τυλιγμένα σε στρατσόχαρτο και εφημερίδες στα κεντρικότερα, αλλά σκοτεινά, σημεία του Αργοστολιού, θεώρησε την κατασκευή αποπάτων περιττή δαπάνη! Γρήγορα όμως αντιλήφθηκε πως δεν επρόκειτο για ένα «άχρηστο» έργο και πειθάρχησε να επισκέπτεται για τις σωματικές ανάγκες του, τους δημοτικούς αυτούς χώρους.

Με τα λουτρά όμως το απαισιόδοξο ερώτημα πλανιόταν «ποιός θά πάει νά πλυθεῖ;…» χωρίς καμία προσπάθεια ενημέρωσης αν όχι και λαϊκής συμμετοχής στη σύνταξη του κανονισμού τους, ώστε να είναι εξασφαλισμένη η λαϊκή επιδοκιμασία.

Έτσι ο νέος αυτό οργανισμός βρέθηκε από την ίδρυσή του αποξενωμένος από τη λαϊκή μάζα. Βαδίζοντας ένα λαθεμένο δρόμο, για χρόνια θα κρατηθεί σε απόσταση από εκείνους στην εξυπηρέτηση των οποίων είχε ταχθεί!

Κυριακή 22 Ιανουαρίου 1911, στις 11 το πρωί έγιναν τα εγκαίνια και από την άλλη μέρα άρχισε η λειτουργία τους με την «παροχή θερμῶν λουτρῶν καθαριότητος καί θερμῶν θαλασσίων καί ἰαματικῶν διαφόρων πηγῶν».

Όπως αναφέρθηκε τα λουτρά διαιρούνται σε δύο τμήματα.

α. Τμῆμα πολυτελείας στό ὁποῖο παρέχονται λουτρά καθαριότητος πρός 80 λεπτά καί λουτρά θερμά θαλάσσια πρός 1,20 δρχ. Ἐπίσης καί λουτρά θειοῦχα Αἰδηψοῦ, Ὑπάτης, Λουτρακίου.

β. Τμῆμα λαϊκό. Λουτρά καθαριότητος 15 λεπτά. Θερμά θαλάσσια 60 λεπτά.

Μετά από κάθε λουτρό γίνεται «ἀπολύμανσις» του λουτήρα.

Υπάρχουν και λουτρά «ἀρωματώδη», αυτά όμως είναι πανάκριβα. Στοιχίζουν δέκα δραχμές το ένα. Ποσό υπέρογκο όχι μόνο για τα λαϊκά βαλάντια μα και για τα εύπορα.

– Μά τότε πγοί θά κάνουμε τʼ ἀρωματώδη μπάνια;

– Ὁ κόσμος ὁ ἐπίλοιπος. Τά φιφτυτού φουστάνια.

Ὅλες αὐτές οἱ ντιστεγκέ τοῦ τόπου μας κυρίες
θά θέλουνε νά πλένονται μέ τίς παρφουμαρίες
καί πάει πλέον ὁ καιρός τῆς ἐποχῆς τῆς πρώτης
πού ἐπλενότουν κάθε μιά μέ τʼ ἀπολύσιβό της.

Μα και οι τιμές των άλλων λουτρών, όπως αναφέρθηκε, κάθε άλλο παρά λαϊκές είναι.

«… Εἶναι περιττόν νά μεταβῆ κανείς ἀρκεῖ ἕν βλέμμα εἰς τόν κανονισμόν, ἰδίως εἰς τά τιμάς διά νά ὑποστῆ ἀμέσως τό πραγματικόν διεργετικόν λουτρόν».

Μέσα στον κανονισμό αναφέρεται πως «ἐφόσον θά εξοφλεῖται τό κεφάλαιον ἡ τιμή τῶν λουτρῶν θά καταπίπτη, μέχρις οὗ καταστῆ δυνατόν νά παρέχωνται ταῦτα δωρεάν».

Είναι και αυτή μία από τις πολλές κοινωνιστικές μεθοδεύσεις του δημάρχου, στην επιδίωξή του να αφυπνίσει στο λαό το αίσθημα της δημοτικής ιδιοκτησίας, αφενός για να τον έχει στήριγμα στα έργα του και αφετέρου με το «κοινωνιστικό κήρυγμα στό δῆμο» αντιτάσσεται με την ίδια συνθηματολογία στους σοσιαλιστές του καιρού του και επικίνδυνους πολιτικούς του αντίπαλους, που κήρυσσαν «τόν κοινωνισμό στή διακυβέρνηση»!

Με τις προϋποθέσεις αυτές το μέλλον του νέου αυτού ιδρύματος δεν προβλέπεται ευνοϊκό. Καθιερώθηκε για να καλύψει μία λαϊκή ανάγκη και μεταβλήθηκε σε δημοτική επιχείρηση προβληματική και αμφίβολης σκοπιμότητας. Από υπηρεσία για τους πολλούς έγινε εξυπηρέτηση των λίγων. Σʼ αυτού τους «λίγους» κυρίαρχο μερίδιο έχει το γυναικείο φύλο. Με τον ερχομό του καλοκαιριού τα λουτρά καθαριότητας αποκτούν μεγαλύτερη κίνηση, προς μεγάλη ικανοποίηση των ενοικιαστών τους. Με την αλλαγή όμως του καιρού, το χειμώνα, λίγοι ενδιαφέρονται για την καθαριότητα! Το γεγονός είναι χαρακτηριστικό σε μία πόλη που προσπαθεί να επιδείξει την κοινωνική βιτρίνα της αποκρύβοντας φιλότιμα τις ασκήμιες της! Ότι συμβαίνει στην κοινωνία είναι το άθροισμα των όσων συμβαίνουν στα άτομά της!«Εἶναι βεβαίως δυσάρεστον διά τούς πτωχούς ἐνοικιαστάς καί τόν δῆμον ἀπό ὑλικής ἀπόψεως. Ἀπό ἠθικῆς ὅμως εἶναι λίαν εὐχάριστον τό πρᾶγμα διά τήν Κοινωνίαν τοῦ Ἀργοστολίου, διότι ἀποδεικνύεται σαφέστατα ὅτι ἀνεξαιρέτως οἱ κάτοικοι τῆς πόλεως ταύτης εἶναι τόσον καθαροί ὥστε οὐδείς αἰσθάνεται τήν ἀνάγκην νά πλυθῆ».Με μία τους αναφορά, οι ενοικιαστές, που την υποβάλλουν στο Δημοτικό Συμβούλιο τις 20 Νοεμβρίου 1914, το «παρακαλοῦν νά τούς ἐπιτρέψη νά κλείσωσι ἐπί τέσσερας μῆνας τουλάχιστον, διότι οὐδείς προσέρχεται νά λουσθῆ καί συνεπῶς ζημιοῦνται οἱ ἄνθρωποι καταναλίσκοντες ἄνευ λόγου τά πρός θέρμασιν τοῦ ὕδατος κάρβουνα καί διάφορα ἄλλα σχετικά εἴδη».Η αίτηση θα γίνει δεκτή, και τα λουτρά θα αργήσουν μέχρι την 1η Μαρτίου της επόμενης χρονιάς. Τη νέα αυτή περίοδο οι εγκαινιαστές είναι οι Γεράσιμος Κρασσάς και Σ. Λιβαθινόπουλος, που προσφέρουν μία καινοτομία, η οποία, χωρίς να το προσδοκούν, θα δώσει άλλο νόημα στα «λαϊκά λουτρά».Από την 1η Μαρτίου, που τα θέτουν σε λειτουργία, εκτός από την πολυδιαφημιζόμενη «ἄμεμπτο καθαριότητα» και πρωτοφανή περιποίηση, αρχίζουν να προσφέρουν και «διάφορα ἀναψυκτικά τοῖς λουομένοις μέ συνήθεις τιμάς». Τούτο γρήγορα θα τα μεταβάλλει σε εντευκτήριο της χρυσής νεολαίας και σε χώρο που οι αριστοκρατικοί γόνοι, αμφότερων των φύλων, θα μπορούν να κλείνουν τα ραντεβού τους και να κάνουν ανενόχλητοι τα κόρτε τους.Σύγχρονα φέρνουν και «σιδηροῦχα λουτρά ἐκ Νεαπόλεως» και καθιερώνουν με 15 δραχμές την εξαμηνία δικαίωμα για απεριόριστα λουτρά καθαριότητας, σε οποιαδήποτε ώρα.Όλα αυτά τα «εμπορικά τεχνάσματα» που αποσκοπούν να κρατήσουν ανοιχτά τα λουτρά τους κρίσιμους μήνες του χειμώνα, θα αστοχήσουν. Η κρίση και η αδιαφορία θα τα σφαλίσουν!… Τα ιαματικά θα κλείσουν από έλλειψη ενδιαφέροντος και τα καθαριότητας, αφού και αυτά θα αργήσουν για αρκετούς μήνες, τελικά από τις 7 Νοεμβρίου 1915 θα λειτουργούν μόνο κάθε Σάββατο, μέρα που οι παλαιοί Αργοστολιώτες συνηθίζουν να καθαρίζουν το σώμα τους από το ρύπο ολόκληρης εβδομάδας!Με αυτή την τακτική, που θα κρατήσει χρόνια, τα «Λαϊκά Λουτρά» ξεστρατισμένα θα υπολειτουργούν. Μετά τον Ευρωπαϊκό πόλεμο γνωρίζουν μία αναλαμπή σαν ιαματικά λουτρά, ταυτισμένα στο συρμό της εποχής που προσδοκούσε τη θεραπεία των πολλών παθήσεων από τα εμφιαλωμένα ιάματα.ʼλλοτε ως χώρος συγκεντρώσεως των δανδήδων και αργόσχολων, που με την κάλυψη της λουτρικής θεραπείας θα στοχεύουν σε άλλες τέρψεις, άλλοτε σαν ιαματικά και πολύ σπάνια σαν λουτρά καθαριότητας, θα διανύσουν μία ζωή δεκαετηρίδων χωρίς ποτέ να τεθούν στην υπηρεσία εκείνων που ετάχτηκαν ή τουλάχιστον να δικαιώσουν τον τίτλο τους. Για τούτο ακριβώς και η μετά τους σεισμούς ανοικοδόμησή τους, μη υπηρετώντας κανένα πρακτικό σκοπό, μια και όλα σχεδόν τα μετασεισμικά σπίτια και τα φτωχότερα ακόμα, διαθέτουν λουτρικές εγκαταστάσεις, ήταν άστοχη. Και όπως και η αρχική τους δημιουργία, δεν εξυπηρέτησε κανένα σκοπό, τουλάχιστον λαϊκό!Τα Λαϊκά Λουτρά ιδρυμένα σε μία εποχή που καθόλου ή ελάχιστα υπολογίζονται οι λαϊκές ανάγκες, αλλά που (επειδή ακριβώς η λαϊκή δύναμη αρχίζει να υπολογίζεται), γίνεται υποκλοπή του τίτλου της, φτιάχτηκαν από ανθρώπους ξένους προς το λαϊκό παλμό και με απουσία του. Για τούτο δεν πρόκοψαν.Αν κρατήθηκαν στη ζωή μια ολόκληρη γενιά είναι ακριβώς γιατί άλλαξαν νόημα, σκοπό και έκφραση και με θαυμαστή προσαρμοστικότητα, γίνηκαν εργαλείο στην εξυπηρέτηση των σκοπών της άρχουσας τάξης. Που δεν ήσαν πάντα ούτε καθαροί ούτε άμεμπτοι σκοποί.Από μιμητισμό η γενιά του μεσοπολέμου, μεγαλοαστοί και μεσοαστοί, επισκέπτονται τα λουτρά στη ματαιόδοξη προσπάθεια να μην υστερήσουν από την κοινωνική προβολή που προσφέρουν, όπως ακριβώς διεκδικούν θεωρείο στο Θέατρο ή συχνάζουν στις λέσχες και τα κοσμικά καφενεία, τους παραδοσιακούς προμαχώνες της αριστοκρατίας. Είναι η πίεση που ασκεί η ανερχόμενη αυτή τάξη του χρήματος προκειμένου να συναγωνιστεί τους κληρονόμους των τίτλων, που ήδη άρχισαν να χάνουν τις οικονομικές βάσεις τους. Πολύ γρήγορα αστοί και παλαιοί οικοσηματούχοι θα συγχωνευτούν στο κοινωνικό καμίνι για να αποτελέσουν μία νέα τάξη. Της Αργοστολιώτικης κοινωνίας. Την τάξη των αρχόντων. Λεφτά και τίτλοι συμπορεύονται σε μία στέρεη μίξη κοινωνική, οικονομική και επιγαμική, κατακτώντας όλες τις κοινωνικές επάλξεις, προεδρεία σε οργανισμούς, επιτροπές σε ιδρύματα και τίτλους σε διοικητικά πόστα.Σε αυτούς θα ανήκουν από δω και μπρος όλες οι προσβάσεις της κοινωνίας. Όλοι οι κοινωνικοί χώροι. Τα βάθρα προβολής είναι δικά τους!!! Και τα «Λαϊκά Λουτρά» είναι ένα από αυτά.Ο Λαός, ο μάρτυρας του επιούσιου και του αβέβαιου αύριο, ούτε που τα γνώρισε ούτε που τα χρησιμοποίησε. Τους δάνεισε το όνομά του χωρίς ποτέ να ρωτηθεί για τούτο!

Παρατηρήσεις: 
Στο βιβλίο του συγγραφέα μπορείτε να βρείτε περισσότερες παρατηρήσεις και σχόλια πάνω στα γραφόμενα.Το παρόν άρθρο έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του συγγραφέα με τίτλο «Σταθμοί», Αργοστόλι 1994