Το Καρναβάλι στην αρχαιότητα, Χριστιανισμό, Επτάνησα, Κεφαλονιά σύντομες αναφορές

Το μονόφυλλο «Ιακωβάτου»

Το Καρναβάλι στο Ληξούρι και στα χωριά της Παλικής έρχεται από παλιά μπριόζο και κεχράτο, Ελληνικό στο χαρακτήρα, με πομπωδέστερες εκδηλώσεις που πολλές φορές έφταναν σε ακρότητες. Γεμάτο σάτιρα, σκωπτικό πείραγμα, έδινε και έπαιρνε διασκεδάζοντας ως ανάπαυση από τον κάματο της δουλειάς, τους κατοίκους της περιοχής. Το 1888 ο τότε Δήμαρχος Ληξουρίου, Άγγελος Τυπάλδος – Ιακωβάτος εξέδωσε ένα μονόφυλλο με τίτλο «Προς τους κατοίκους τον Δήμου Ληξουρίου» για να τους ευχαριστήσει παρ’ όλο που είχαν από παλιά τη συνήθεια να το γιορτάζουν μπομποδέστατα.

Σύντομη αναφορά στο Κεφαλονίτικο Καρναβάλι. Από πότε χρονολογείται η παρουσία των αποκριάτικων εκδηλώσεων στο νησί μας δε το γνωρίζουμε.

Ιστορικές μαρτυρίες έρχονται από το 1500 και μετά με την παρουσία της Ενετικής κατάκτησης στα Επτάνησα.

Βέβαια «οι εκδηλώσεις της Αποκριάς» έρχονται από τα βάθη της Ελληνικής αρχαιότητας, ιδιαίτερα από τις γιορτές των αρχαίων Ελλήνων «Τα κρόνια». Οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν με μεγαλοπρέπεια το σταδιακό ξαναμεγάλωμα της ημέρας από το χειμερινό ηλιοστάσιο με τις τελετές των Κρονίων και αργότερα οι τελετές αυτές πέρασαν στους ρωμαίους με τις ονομασίες «Τα Σατουρνάλια, τα Λουπερκάλια και Μπρουμάλια» με επίκεντρο της γιορτής την 25η Δεκεμβρίου «Dies Natalis Invicti Solis» την «ημέρα της γέννησης του ακίνητου Ήλιου». Σε αυτές τις γιορτές υπήρχε έντονο το Διονυσιακό στοιχείο και με λατρεία στη φύση, που εγκωμίαζαν τις τροπές του ηλίου. Τούτη η λατρεία των Κρονίων με το Διονυσιακό χαρακτήρα εξαπλώθηκε σ’ όλη σχεδόν την Μεσόγειο.

Αργότερα όταν επεκράτησε ο Χριστιανισμός δεν μπόρεσε να εξαλείψει τις τελετές των Κρονίων και τα έθιμα της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας και αναγκάστηκε να τα ενσωματώσει παρηλλαγμένα μέσα στο Χριστιανικό τελετουργικό τυπικό.

Οι αρχαίες τελετές μέσα στο Χριστιανικό τελετουργικό

Έτσι η περίοδος των τριών εβδομάδων πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή είναι η χρονική περίοδος των Απόκρεων. Επιτρέπεται το γλέντι, η χαρά, το ξεφάντωμα και η αθυροστομία γιατί ακολουθεί έπειτα από την Κυριακή της Τυροφάγου, η Μεγάλη Σαρακοστή, τη περίοδος της νηστείας έως την ημέρα της Ανάστασης του Χριστού.

Ωστόσο η λαϊκή μετεωρολογική διαπίστωση, ότι ο μήνας Μάρτιος με τις εναλλακτικές εκδηλώσεις του (κακοκαιρίες και καλοσύνες) ή «πότε κλαίει, πότε γελάεί» μπορεί να επεκταθεί και βιωματικά στις εθιμικές χαρές (την Αποκριά κυρίως) και στις πένθιμες ή στις ασκητικές ώρες των εβδομάδων του (τα ψυχοσάββατα και τη Σαρακοστή). Οι Απόκριες είναι ένα θαυμάσιο ξέσπασμα και ξεκούρασμα των ανθρώπων στο χώρο και στο χρόνο τους, δύο στέρεα στοιχεία που εξισορροπούν, με σοφία και νοικοκύρευαν παλιότερα τις ψυχαγωγίες μας.

Και η Σαρακοστή είναι σοφά επίσης τοποθετημένη ανάμεσα στο Καρναβάλι και το Πάσχα, έτσι ώστε να φέρνει σε περισυλλογή και συντήρηση το σώμα και το πνεύμα της.

Παράλληλα υπάρχουν και τα ψυχοσάββατα που υπαγορεύουν τη μεταφυσική υπόκρουση της Μνήμης, που ηρεμούν οι ψυχές των πεθαμένων και ικανοποιούνται οι ζωντανοί επειδή εκτέλεσαν το χρέος της μνήμης και προσφοράς προς τους αιώνια κοιμωμένους. Τα προσφερόμενα κόλλυβα είναι μια έμμεση εντολή στη φύση να ξανακαρπίσει και να μη στερήσει τους ανθρώπους από αγαθά της.

Συνοπτική αναφορά στα Καρναβάλια των Επτανήσων

Οι εορτές των Απόκρεων στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο είχαν αρκετά στοιχεία δυτικής προέλευσης απ’ ότι στην Κεφαλονιά, που κρατούσε ως τις αρχές του περασμένου αιώνα τον «Ελληνικό Τύπο Καρναβαλιού» θεματικά και ενδυματολογικά. Μπούλες και γενίτσαροι (θέμα από την Τουρκοκρατία, η φουστανέλα, και το γιλέκο στον τύπο που τα χρησιμοποιούσαν οι κλέφτες και οι αρματολοί… Τούτες οι επιδράσεις μπολιάστηκαν εδώ λόγω της έλευσης των διαφόρων κυνηγημένων και διωγμένων Ελλήνων της Τουρκοκρατούμενης τότε Ελλάδας όταν κατέφυγε στα νησιά μας. Ντόμπρος και σκληρός ο χαρακτήρας του νησιού μας, το άγονο και το ποικίλο της τοπογραφίας του συμπόνεσε και κράτησε δυνατά το Ελληνικό στοιχείο που έφεραν οι έποικοι Έλληνες.

Τον Ελληνικό χαρακτήρα και λιγότερο το δυτικό το βλέπουμε στην Κεφαλονιά και σε άλλες εκφράσεις της πολιτισμικής και ιστορικής της πορεία.

Στοιχεία παλιού Κεφαλονίτικου Καρναβαλιού

Γράφοντας, το 1888, για τις Αποκριές της Κεφαλονιάς ο σοφός ιστορικός και λαογράφος του Νησιού μας Ηλίας Τσιτσέλης, αφού τις εσύγκρινε με τα «αστικά» Καρναβάλια της Ζακύνθου και της Κέρκυρας, που τα ομολογεί πιο ελεύθερα και πιο εντυπωσιακά, έρχεται στις εκδηλώσεις των χωριών μας, που τις περιγράφει με σχετική προσοχή, κι αυτό μας είναι πολύτιμο, για να γνωρίζουμε τι γινόταν τότε στα χωριά της Κεφαλονιάς, και να χαρούμε τη συνέχεια που υπήρχε ως σήμερα. Παραθέτω τις αντίστοιχες περιγραφές του. (Βλ. «Αξ απόκρεω εν Επτανήσω και ίδια εν Κεφαλληνία» Ακρόπολις Φιλολογική, τομ. Α’ έτος 1888 – 89, εν Αθήναις 1889).

…«Εις τίνα δε χαρέα (κατά τας Κυριακάς των Απόκρεω) γίνεται και μικρός τις χορός εις τας αυλάς των ναών, και μασκαράδες ενίοτε, κατάφορτοι χρυσού και αργύρου και λίθων πολύτιμων και παντοίων ποικιμάτων, άτινα δανείζονται, έρχονται και εις τας εν τη πόλει πλατείας και χορεύουσι το τζάμικο και το συρτό των».

…«Αι μάσκαραι (ομάδες) δεν έχουσι ποτέ παρ’ ημίν πρωτοτνπίαν σχεδόν τινά. Το αντάρχαιον γαϊτάνι δε λείπει συνήθως, καθώς και αι προβάτινοι προσωπίδες και αι δοραί και τα κουδούνια…

«Προ των μασκαράδων προηγείται τρέχων ο ραβδούχος κοινώς Ματζαδόρος (mazzo) ή Μπουλούμπασης,παραμερίζων το πλήθος και κτυπών διά του θορυβώδους μακρού του ραβδίου, συν τούτω δε παίδες αγγέλλοντες την διάβασιν των προσωπιδοφόρων … Οίτινες, όταν είναι πολλοί, βαδίζουσι κατ’ ανδρόγυνα abraccio, έχουσι δε και τον ιατρόν των, με τους υψηλούς κολλάρους, τον υψηλόν πίλον και το ραβδίον με την αργυράν λαβήν».