Τραγουδιών Ιστορία: Σαν το ρόδο…

Ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του Ληξουριού είναι και το ονομαστό «Σαν το ρόδο ή το ρόδο». Το τραγουδούσαν από παλιά οι Ληξουριώτες στις ταβέρνες και σε χώρους που διασκέδαζαν και, ακόμη έως σήμερα το θεωρούν ως το ύμνο της μουσικής τους παράδοσης.

Το υπέροχο αυτό άσμα με τα συμβολικά λόγια, το βρίσκουμε γραμμένο σε χειρόγραφες συλλογές τραγουδιών που έγιναν τον 19ον αιώνα στο Ληξούρι και πού έτσι πιστοποιείται η «βάση του», δηλαδή ο τόπος που το γέννησε. Μελετώντας αυτή τη θέση, χωρίς συναισθηματισμούς και προκαταλήψεις με σκοπό να εντοπίσω όσο το δυνατόν τη γέννηση και την πορεία του άσματος αυτού, κατέληξα μέσα από πολλούς προβληματισμούς ότι αυτό το τραγούδι είναι δημιούργημα του Ληξουριώτικου λαού.

Είναι γνωστό πως ο μεγάλος Λασκαράτος, κατέγραψε κάποια μικρά άσματα, δίστιχα του Ληξουριού και των Κυκλάδων καθώς και της Κρήτης, Μάλιστα ρωτάει τους ειδικούς να του πουν, πού ανήκουν τα άσματα αυτά επειδή έχουν μια «ομοιότητα».

Αργότερα στα κατάλοιπά του βρέθηκε ένα μικρό χειρόγραφο έντυπο που έχει στίχους από τραγούδια που τραγουδούσαν στο Ληξούρι γύρω στο 1860 περίπου. Η χρονολογία με μολύβι δείχνει εκείνη την περίοδο. Μέσα σε αυτό το φυλλάδιο υπάρχουν άσματα που ήταν επώνυμα και στην πορεία έγινα λαϊκά, επίσης αριέττες και άσματα λαϊκά πειρακτικά που αφορούν ανθρώπους και καταστάσεις. Σʼ αυτό το μικρό φυλλάδιο βρίσκουμε και το «ρόδο» και μάλιστα ολοκληρωμένο στη συνέχεια των στίχων του.

Φαίνεται πως ο ανώνυμος λαϊκός ποιητής το έγραψε με τον υπέροχο συμβολικό τρόπο και έχοντας ως κίνητρο κάποια περίπτωση απογοήτευσης ή πόνου. Μάλλον απογοήτευση από τη μίζερη ζωή και τους κόπους για επιβίωση.

Επίσης το άσμα αυτό το συναντάμε σε μια μουσική έκδοση με 12 τραγούδια, που έκανε ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης Κερκυραίος Ξύνδας, και που τη χάρισε προσωπικά στον τότε Βασιλιά Όθωνα.. Τη συλλογή κληρονόμησε ο ανιψιός του Όθωνα, Λουδοβίκος Β΄ της Βαυαρίας και αυτός με τη σειρά του το 1879 τη δώρισε στη Βιβλιοθήκη του κράτους του, και αργότερα η συλλογή αυτή βρέθηκε το 1977 στο Μόναχο, στη Μουσική Συλλογή της περίφημης κρατικής βιβλιοθήκης της Βαυαρίας.

Οι άξιοι συνθέτες αντλούσαν τις μελωδίες του λαού και της διαμόρφωναν σύμφωνα με τους μουσικούς κανόνες. Έτσι αμφότερα και από τις δύο πλευρές, λαού και επώνυμων δημιουργών, αναπτύχθηκαν αλληλεπιδράσεις, που πάνω σε αυτές διαμορφώθηκε η παράδοση και ο λαϊκός πολιτισμός. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι τα παλιά χρόνια ήταν σύνηθες κάποιοι που γνώριζαν μουσική να γράφουν στο πεντάγραμμο κάποια τραγούδια του λαού και να τα υιοθετούν ως δικά του βάζοντας το όνομά τους.

Τέτοια παραδείγματα έχουμε πολλά και το θέμα χρήζει ολόκληρης διατριβής.

Ενδεικτικά πάνω σε αυτό το θέμα αναφέρω ότι υπάρχουν τραγούδια τα οποία φέρονται μελοποιημένα με την ίδια μουσική από δύο συνθέτες της ίδιας εποχής, Το θέμα δυσχεραίνει περισσότερο για το μελετητή όταν οι συνθέσεις αυτές βρίσκονται τυπωμένες από κάποιο παλιό εκδοτικό μουσικό οίκο. Φαίνεται ότι το όλο θέμα παλιά ήταν συνηθισμένο και ο καθένας υιοθετούσε ότι κατέγραφε ή έβρισκε «αδέσποτο». Σε κανένα από τα άσματα που υπάρχουν στη συλλογή του Ξύνδα και που την είχε κάνει δώρο στον Όθωνα, δεν αναφέρεται ο ποιητής ή στιχουργός τους και δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για λαϊκή ποίηση. Εξαίρεση αποτελούν τα τραγούδια «Η Αυγούλα πουʼ νάναι» και «Τα δυο αδέλφια» που είναι γνωστό ότι πρόκειται για Σολωμική ποίηση. Έχουν ειπωθεί πολλά για την περίπτωση των στίχων αυτών των τραγουδιών και ακόμη, πώς, μπορεί κάποιοι στίχοι να είναι του ίδιου του Ξύνδα.

Μέσα στη συλλογή αυτή υπάρχει και το τραγούδι «Σαν το ρόδο» με τον ανορθόγραφο τίτλο «Σαν ρόδο που βγένει». Το ποιητικό μέρος έχει λάθη ορθογραφικά αλλά διατηρεί τη γραφή και το γραμματικό τύπο της επτανησιακής διαλέκτου. Δηλαδή το «τζι». Συγκρίνοντας το κείμενο της γραφής του Ξύνδα με αυτό του Ληξουρίου υπάρχουν ομοιότητες και τα δύο διατηρούν επίσης ολόκληρο το ποίημα.

Είναι αναγκαίο να ειπωθεί πως κάποιοι Κεφαλλονίτες και άλλοι Επτανήσιοι μαθήτευσαν κοντά στον Ξύνδα και ίσως να μετέφεραν το τραγούδι αυτό στον τόπο τους αργότερα. Όμως τίθεται το ερώτημα, γιατί δεν σώθηκαν από αυτά που πιθανώς να μετέφεραν οι μαθητές του στα μέρη τους κι άλλα άσματα του Ξύνδα; Μήπως συνέβη και το αντίθετο, δηλαδή κάποιος από, τους μαθητές του να το έκανε γνωστό στον Ξύνδα και αυτός με τη σειρά του να το πέρασε αφού το κατέγραψε στη συλλογή που χάρισε στον Όθωνα. Φαίνεται δε, πως όπως και να έχει το πράγμα της μεταφοράς και της δημιουργίας του τραγουδιού αυτού, να εμπλέκεται ο επίσης μουσικός και συνθέτης μαθητής του Ξύνδα στην κιθάρα, αδελφός του μεγάλου τροβαδούρου Τζώρτζη Δελλαπόρτα, Νικόλαος. Αυτός έζησε μαζί με τον Ξύνδα, μαθήτευσε μαζί του αλλά δεν έχουμε κάποιες πληροφορίες που να πιστοποιούν την περίπτωση της μεταφοράς «του ρόδου».

Σήμερα το άσμα αυτό τραγουδιέται στην Κεφαλλονιά και είναι ιδιαίτερα αγαπητό. Το 1997 εκδόθηκε πρώτη φορά σε δίσκο που έκδωσε ο Δήμος Παλικής. Πρόκειται για αυθεντική ηχογράφηση από το ωδικό συγκρότημα του Αθανασίου Σταθάτου σε ταβέρνα του Ληξουρίου. (Αναζητήστε το CD, «Η αριέττα και η καντάδα στο Ληξούρι», επιμέλεια, σχόλια και υλικό Γεράσιμου Σωτ. Γαλανός, Ληξούρι 1997).